ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ ಅಣೆಕಟ್ಟು
ಗಾಂಧಿಸಾಗರ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಜಿಲ್ಲಾ ಕೇಂದ್ರದಿಂದ ೧೬೮ ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ಚಂಬಲ್ ನದಿಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಭಾರತದ ಚಂಬಲ್ ನದಿಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ನಾಲ್ಕು ಪ್ರಮುಖ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಈ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯದ ಮಂದಸೌರ್ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿದೆ. ಇದು ಕಲ್ಲಿನ ಗುರುತ್ವಾಕರ್ಷಣೆಯ ಅಣೆಕಟ್ಟು, ೬೨.೧೭ ಮೀಟರ್ (೨೦೪.೦ ಅಡಿ) ಎತ್ತರ, ೨೨,೫೮೪ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶದಿಂದ ೨೨,೫೮೪ ಚ.ಕಿಮೀ (೮,೭೨೦ ಚ.ಮೈ) ಶತಕೋಟಿ ಘನ ಮೀಟರ್‌ಗಳ ಒಟ್ಟು ಸಂಗ್ರಹ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದೊಂದಿಗೆ . ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ಅಡಿಪಾಯವನ್ನು ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಿ ಪಂಡಿತ್ ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಅವರು ೭ ಮಾರ್ಚ್ ೧೯೫೪ ರಂದು ಹಾಕಿದರು.[೧] ಮತ್ತು ಮುಖ್ಯ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ಪ್ರಮುಖ ಗುತ್ತಿಗೆದಾರರಾದ ದ್ವಾರಕಾ ದಾಸ್ ಅಗರವಾಲ್ ಮತ್ತು ಅಸೋಸಿಯೇಟ್ಸ್ ಅವರು ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ೧೯೬೦ ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು. ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು ರಚನೆಗಳು ೧೯೭೦ ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು.
ಅಣೆಕಟ್ಟು ೧೧೫-ಎಮ್ಡಬ್ಲ್ಯೂ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಸ್ಥಾವರವನ್ನು ತನ್ನ ಕಾಲ್ಬೆರಳುಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿದೆ, ಐದು ೨೩-ಎಮ್‌ಡಬ್ಲ್ಯೂಉತ್ಪಾದಿಸುವ ಘಟಕಗಳು ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ಸುಮಾರು ೫೬೪ ಜಿಡಬ್ಲ್ಯೂಎಚ್‍ ನಷ್ಟು ಒಟ್ಟು ಶಕ್ತಿ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. [೨] ವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನೆಯ ನಂತರ ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುವ ನೀರನ್ನು ೧೦೪ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೬೫ ಮೈ) ಇರುವ ಕೋಟಾ ಬ್ಯಾರೇಜ್‌ನಿಂದ ೪೨೭,೦೦೦ ಹೆಕ್ಟೇರ್ (೧,೦೬೦,೦೦೦ ಎಕರೆ) ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ಕೆಳಗೆ, ರಾಜಸ್ಥಾನ ರಾಜ್ಯದ ಕೋಟಾ ನಗರದ ಬಳಿ ನೀರಾವರಿಗಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. [೩] [೪] [೫]
ಇದು ವರ್ಷವಿಡೀ ಅನೇಕ ವಲಸೆ ಮತ್ತು ವಲಸೆಯೇತರ ಪಕ್ಷಿಗಳನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ಇಂಟರ್‌‌‍ನ್ಯಾಷನಲ್‌ ಬರ್ಡ್ ಲೈಫ್ ಏಜೆನ್ಸಿ (ಐಬಿಎ) "ಎ೪ಐಐಐ" ಮಾನದಂಡದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಜಲಾಶಯಕ್ಕೆ ಅರ್ಹತೆ ಪಡೆದಿದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಕೆಲವು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಜಲಪಕ್ಷಿಗಳ ಸಭೆಯು ೨೦,೦೦೦ ಮೀರಿದೆ ಎಂದು ವರದಿಯಾಗಿದೆ. [೬]
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಚಂಬಲ್ ನದಿ (ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಚಾಮರಣ್ಯಾವತಿ ನದಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ) ವಿಂಧ್ಯ ಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿ೮೫೩ ಮೀಟರ್ (೨,೭೯೯ ಅಡಿ) ) ಎತ್ತರದಲ್ಲಿದೆ., ೧೫ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೯.೩ ಮೈ) ಇಂದೋರ್ ಬಳಿಯ ಮೊವ್ ಪಟ್ಟಣದ ಪಶ್ಚಿಮ-ನೈಋತ್ಯ. ಇದು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಮೂಲಕ ಉತ್ತರ-ಈಶಾನ್ಯಕ್ಕೆ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಮೂಲಕ ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದವರೆಗೆ ಸಾಗುತ್ತದೆ ನಂತರ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಯಮುನಾ ನದಿಯನ್ನು ಸೇರಲು ಆಗ್ನೇಯಕ್ಕೆ ತಿರುಗುವ ಮೊದಲು ರಾಜಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ನಡುವಿನ ಗಡಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ. ಅದರ ಮೂಲದಿಂದ ಯಮುನಾ ನದಿಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಗಮವಾಗುವವರೆಗೆ ಅದರ ಒಟ್ಟು ಉದ್ದ ೯೦೦ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೫೬೦ ಮೈ) ) . [೭]
ಚಂಬಲ್ ಮತ್ತು ಅದರ ಉಪನದಿಗಳು ವಾಯವ್ಯ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಮಾಲ್ವಾ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಹರಿಸುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಅದರ ಉಪನದಿ, ಅರಾವಳಿ ಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟುವ ಬನಾಸ್, ಆಗ್ನೇಯ ರಾಜಸ್ಥಾನವನ್ನು ಬರಿದು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಯಮುನಾ ನದಿಯ ಸಂಗಮದಲ್ಲಿ, ಚಂಬಲ್ ಇತರ ನಾಲ್ಕು ನದಿಗಳನ್ನು - ಯಮುನಾ, ಕ್ವಾರಿ, ಸಿಂಧ್ ಮತ್ತು ಪಹುಜ್ - ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಭರೇಹ್ ಬಳಿಯ ಪಚ್ನಾಡಾದಲ್ಲಿ, ಭಿಂಡ್ ಮತ್ತು ಇಟಾವಾ ಜಿಲ್ಲೆಗಳ ಗಡಿಯಲ್ಲಿ ಸೇರುತ್ತದೆ. [೮] [೯] ಸರಾಸರಿ ವಾರ್ಷಿಕ ಮಳೆ ೮೬೦ ಮಿಲಿಮೀಟರ್‌ಗಳು (೩೪ ಇಂಚು) ) ಮಳೆಯಾಧಾರಿತ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶದಿಂದ ನದಿಯು ಬರಿದಾಗುತ್ತದೆ, ೨ °ಸಿ (೩೬ °ಎಫ್‌) ರ ನಡುವಿನ ತಾಪಮಾನದ ಶ್ರೇಣಿ ಮತ್ತು ೪೦ °ಸಿ (೧೦೪ °ಎಫ್‌), ಮತ್ತು ಸಾಪೇಕ್ಷ ಆರ್ದ್ರತೆಯು ೩೦% ರಿಂದ ೯೦% ವರೆಗೆ ಇರುತ್ತದೆ. [೭]
೩೪೪ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೨೧೪ ಮೈ) ಮತ್ತು ೪೪೦ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೨೭೦ ಮೈ) ಚಂಬಲ್‌‍ನ ಮೂಲದಿಂದ ಆಳವಾದ ಕಮರಿಗಳ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದೆ; ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ್ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಈ ಕಮರಿ ವಿಭಾಗದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ. ಅಣೆಕಟ್ಟು ೧೬೮ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೧೦೪ ಮೈ) ) ದೂರದಲ್ಲಿದೆ ಮಂಡಸೌರ್‌ನ ಜಿಲ್ಲಾ ಆಡಳಿತ ಕೇಂದ್ರದಿಂದ. [೧೦]
ನಿರ್ಮಾಣ ಇತಿಹಾಸ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಚಂಬಲ್ ನದಿ ಕಣಿವೆ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಆಗಸ್ಟ್ ೧೯೪೭ ರಲ್ಲಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಪಡೆದ ನಂತರ ೧೯೫೧ ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಮೊದಲ ಪಂಚವಾರ್ಷಿಕ ಯೋಜನೆಯ ಹೆಗ್ಗುರುತು ಕ್ರಮಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಚಂಬಲ್ ನದಿಯನ್ನು ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಮುಖ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಾರ್ಯಗಳಿಗೆ ಬಳಸಲಾಗಿರಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ರಾಜಸ್ಥಾನದ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳ ಜಂಟಿ ಉಪಕ್ರಮದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಮೂರು ಹಂತದ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಯನ್ನು ೧೯೫೩ ರಲ್ಲಿ ರೂಪಿಸಲಾಯಿತು. ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಮೂರು ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳು ಮತ್ತು ನೀರಾವರಿಗಾಗಿ ಅಪ್‌ಸ್ಟ್ರೀಮ್ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ಶೇಖರಣಾ ನೀರನ್ನು ಬಳಸಲು ಡೌನ್‌ಸ್ಟ್ರೀಮ್ ಬ್ಯಾರೇಜ್‌ಗೆ ಕರೆ ನೀಡಲಾಯಿತು. [೧೧] ನದಿಯ ಕುಸಿತ ೬೨೫ ಮೀಟರ್ (೨,೦೫೧ ಅಡಿ) ಮೋವ್‌ನಲ್ಲಿನ ಅದರ ಮೂಲ ಮತ್ತು ಕೋಟಾ ನಗರದ ನಡುವೆ, ನದಿಯು ತನ್ನ ಕಮರಿ ವಿಭಾಗದಿಂದ ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಬಯಲು ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ನಿರ್ಗಮಿಸುವುದನ್ನು ಗುರುತಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ದೊಡ್ಡ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. [೪] [೫]
ಹಂತ I
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಮೊದಲ ಹಂತವು ೬೨.೧೭ ಮೀಟರ್ (೨೦೪.೦ ಅಡಿ) ) ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ್ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ೭,೩೨,೨೦,೦೦,೦೦೦ ಘನ ಮೀಟರ್‌ಗಳನ್ನು ಶೇಖರಿಸಿಡಲು ಮತ್ತು ಶೇಖರಿಸಿದ ನೀರನ್ನು ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನೆಗೆ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಶೇಖರಣಾ ಅಣೆಕಟ್ಟಾಗಿ, ನಂತರ ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಕೋಟಾ ಬ್ಯಾರೇಜ್‌ನಿಂದ ನೀರಾವರಿ, ೧೦೪ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೬೫ ಮೈ) ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ಕೆಳಗೆ. ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ್ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನೆಯು ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ತುದಿಯಲ್ಲಿರುವ ಪವರ್‌ಹೌಸ್‌ನ ಮೂಲಕ, ಒಟ್ಟು ೧೧೫ ಎಮ್ಡಬ್ಲ್ಯೂ ಸ್ಥಾಪಿತ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದೊಂದಿಗೆ (೨೩ ಎಮ್‌‍ಡಬ್ಲ್ಯೂನ ಐದು ಘಟಕಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ). [೨] ಕೋಟಾ ಬ್ಯಾರೇಜ್, ಒಂದು ಭೂಮಿ ಮತ್ತು ಕಲ್ಲಿನ ರಚನೆ ೩೭.೩೪ಮೀಟರ್ (೧೨೨.೫ ಅಡಿ) ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ, ಬಲ ಮತ್ತು ಎಡದಂಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ಕಾಲುವೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಕಾಲುವೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೂಲಕ ನೀರಾವರಿ ಒದಗಿಸಲು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಎರಡೂ ಯೋಜನೆಗಳ ನಿರ್ಮಾಣವು ೧೯೫೩-೫೪ ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು; ಎರಡೂ ೧೯೬೦ ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದವು. ಕೋಟಾ ಬ್ಯಾರೇಜ್‌ನಲ್ಲಿ ಸಿಗುವ ನೀರನ್ನು ನೀರಾವರಿಗಾಗಿ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ರಾಜಸ್ಥಾನದ ನಡುವೆ ಸಮಾನವಾಗಿ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ. [೪] [೫]
ಹಂತ II
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಎರಡನೇ ಹಂತದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯು ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನಿಂದ ೪೮ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೩೦ ಮೈ) ರಾಣಾ ಪ್ರತಾಪ್ ಸಾಗರ್ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ಮತ್ತೊಂದು ಅಣೆಕಟ್ಟು ರಚನೆಯ ಮೂಲಕ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಲಾದ ನೀರನ್ನು ಬಳಸುವುದನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಚಿತ್ತೋರ್‌ಗಢ ಜಿಲ್ಲೆಯ ರಾವತ್‌ಭಟದಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರದ ಕೆಳಗಿದೆ. ಈ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಸಂಗ್ರಹಣೆಯು ಕೋಟಾ ಬ್ಯಾರೇಜ್‌ನಿಂದ ನೀರಾವರಿ ಪ್ರಯೋಜನಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಳವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ, ಅದರ ನೀರಾವರಿ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ೪೪೫,೦೦೦ ಹೆಕ್ಟೇರ್ (೧,೧೦೦,೦೦೦ ಎಕರೆ) ೫೬೭,೦೦೦ ಹೆಕ್ಟೇರ್ (೧,೪೦೦,೦೦೦ಎಕರೆ) ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತದೆ. ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ, ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ತುದಿಯಲ್ಲಿರುವ ಪವರ್‌ಹೌಸ್ ನಾಲ್ಕು ಟರ್ಬೊ ಜನರೇಟರ್‌ಗಳಿಂದ ೧೭೨ ಮೆಗಾವ್ಯಾಟ್‌ನ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು, ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ೪೩ ಮೆಗಾವ್ಯಾಟ್ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. ಎರಡನೇ ಹಂತವು ೧೯೭೦ ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು. ರಾಣಾ ಪ್ರತಾಪ್ ಸಾಗರ್ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುವ ವಿದ್ಯುತ್ ಅನ್ನು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದೊಂದಿಗೆ ಏಕೆಂದರೆ ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಬಳಕೆಗೆ ಸಂಗ್ರಹವಾಗಿರುವ ನೀರನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಸಮಾನವಾಗಿ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ, . [೪] [೫]
ಹಂತ III
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಮೂರನೇ ಮತ್ತು ಅಂತಿಮ ಹಂತದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯು ರಾಣಾ ಪ್ರತಾಪ್ ಸಾಗರ್ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಮತ್ತು ಕೋಟಾ ಬ್ಯಾರೇಜ್ ನಡುವಿನ ಮಧ್ಯಂತರ ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ಜವಾಹರ್ ಸಾಗರ್ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಯಿತು. ಈ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಕಾಂಕ್ರೀಟ್ ಗುರುತ್ವಾಕರ್ಷಣೆಯ ಅಣೆಕಟ್ಟು, ೪೫ ಮೀಟರ್ (೧೪೮ ಅಡಿ) ಎತ್ತರ, ಸರಿಸುಮಾರು ೨೩ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೧೪ ಮೈ) ಅದರ ನೈಋತ್ಯಕ್ಕೆ ಕೋಟಾ ಬ್ಯಾರೇಜ್‌ನ ಅಪ್‌ಸ್ಟ್ರೀಮ್, ಮತ್ತು ೯೯ ಎಮ್ಡಬ್ಲ್ಯೂ ನ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ, ತಲಾ ೩೩ ಎಮ್ಡಬ್ಲ್ಯೂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಮೂರು ಜನರೇಟರ್ ಘಟಕಗಳು. ಈ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ೧೯೭೨ ರಲ್ಲಿ ನಿಯೋಜಿಸಲಾಯಿತು. [೪] [೫]
ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ್ ಅಣೆಕಟ್ಟು೬೨.೧೭ ಮೀಟರ್ (೨೦೪.೦ ಅಡಿ) ) ಎತ್ತರವಿರುವ ಕಲ್ಲಿನ ಗುರುತ್ವಾಕರ್ಷಣೆಯ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಮತ್ತು ೫೧೪ ಮೀಟರ್ (೧,೬೮೬ ಅಡಿ) . ಜಲಾಶಯವು ೭.೩೨ ಶತಕೋಟಿ ಘನ ಮೀಟರ್‌ಗಳ ಒಟ್ಟು ಸಂಗ್ರಹಣಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ೬.೭೯ ಶತಕೋಟಿ ಘನ ಮೀಟರ್‌ಗಳ ನೇರ ಸಂಗ್ರಹಣೆಯೊಂದಿಗೆ ಪೂರ್ಣ ಜಲಾಶಯ ಮಟ್ಟಕ್ಕೆ (ಎಫ್‍ಆರ್‌ಎಲ್‌) ೪೦೦ ಮೀಟರ್ (೧,೩೦೦ ಅಡಿ) ) . ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ಸ್ಪಿಲ್ ವೇ ಪ್ರತಿ ಸೆಕೆಂಡಿಗೆ ೨೧,೨೩೮ ಕ್ಯೂಬಿಕ್ ಮೀಟರ್ ವಿಸರ್ಜನೆಗೆ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಿದ ಪ್ರವಾಹ ವಿಸರ್ಜನೆಯನ್ನು ರವಾನಿಸಲು ೧೦ ಗೇಟೆಡ್ ಸ್ಪಿಲ್ವೇ ಸ್ಪ್ಯಾನ್‌ಗಳಿವೆ. ಜತೆಗೆ ೯ ನದಿ ಸ್ಲೂಯಿಸ್‌ಗಳನ್ನು ಸಹ ನೀಡಲಾಗಿದ್ದು, ಇವು ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕೆ ಬಂದಿಲ್ಲ. [೧೨] [೪] [೫]
ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರವು ಬಲದಂಡೆಯ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ತುದಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಐದು ಟರ್ಬೈನ್‌ಗಳ ಮೂಲಕ ಒಟ್ಟು ಹರಿವು ೩೧೧.೧೫ ಮೀ 3 / ಸೆ. ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರವು ೨೩ ಎಮ್ಡಬ್ಲ್ಯೂ ನ ಐದು ಟರ್ಬೈನ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ೨೭ಎಮ್ಡಬ್ಲ್ಯೂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಒಂದು ಘಟಕದೊಂದಿಗೆ ೧೪೨ಎಮ್ಡಬ್ಲ್ಯೂ ಸ್ಥಾಪನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರವು ೬೫ ಮೀಟರ್ (೨೧೩ಅಡಿ) ಉದ್ದ ಮತ್ತು ೫೬ಅಡಿ (೧೭ ಮೀ) ಅಗಲ. ವಿದ್ಯುತ್ ಅನ್ನು ಮೊದಲು ಸ್ಥಳೀಯ ಜಿಲ್ಲೆಗೆ ಮತ್ತು ನಂತರ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಇತರ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಸರಬರಾಜು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. [೧೩] ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಮತ್ತು ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ಒಟ್ಟು ಸುಮಾರು ರೂ. ೨.೩ ಬಿಲಿಯನ್. [೧೩]
ಜಲಾಶಯ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಅಣೆಕಟ್ಟಿನಿಂದ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಜಲಾಶಯವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮೂರನೇ ಅತಿ ದೊಡ್ಡದಾಗಿದೆ ( ಇಂದಿರಾಸಾಗರ ಜಲಾಶಯ ಮತ್ತು ಹಿರಾಕುಡ್ ಜಲಾಶಯದ ನಂತರ), ಒಟ್ಟು ೭೨೩ ಕಿಮೀ2 (೨೭೯ ಚ.ಮೈ) ವಿಸ್ತೀರ್ಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ವಿಂಧ್ಯಾಚಲದಿಂದ ಚಂಬಲ್ ನದಿಯ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶವು ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಅರಾವಳಿ ಈಶಾನ್ಯಕ್ಕೆ ೨೨,೫೮೪ ಕಿಮೀ2 (೮,೭೨೦ ಚ.ಮೈ) ಒಳಚರಂಡಿ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ; ಈ ಜಲಾಶಯದ ಚಂಬಲ್ ಅಪ್‌ಸ್ಟ್ರೀಮ್‌ಗೆ ಹರಿಯುವ ಪ್ರಮುಖ ಉಪನದಿಗಳೆಂದರೆ ಪೂರ್ವ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಶಿಪ್ರಾ, ಛೋಟಿ, ಕಲಿಸಿಂಧ್, ಅನ್ಸಾರ್ ಮತ್ತು ರುಪ್ನಿಯಾ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ತಿಲ್ಸೋಯ್, ಎಡರ್, ರೆಟಮ್ ಮತ್ತು ಶಿವನಾ. [೧೪] ಜಲಾಶಯದ ಗರಿಷ್ಠ ಉದ್ದ ಮತ್ತು ಅಗಲ ೬೮ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೪೨ ಮೈ) ಮತ್ತು ೨೬ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ (೧೬ ಮೈ) ಕ್ರಮವಾಗಿ. ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ್ ವನ್ಯಜೀವಿ ಅಭಯಾರಣ್ಯವು೩೬,೭೦೦ ಹೆಕ್ಟೇರ್ (೯೧,೦೦೦ಎಕರೆ) ವಿಸ್ತೀರ್ಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇದನ್ನು ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ ಜಲಾಶಯದ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಮಂಡಸೌರ್ ಮತ್ತು ನೀಮುಚ್ ಜಿಲ್ಲೆಗಳು ಹಂಚಿಕೊಂಡಿವೆ. ಅಭಯಾರಣ್ಯದ ಅರಣ್ಯ ಪ್ರದೇಶವು ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇಂದೋರ್‌ನ ಹೋಳ್ಕರ್ ರಾಜಮನೆತನದ ಬೇಟೆಯಾಡುವ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಜಲಾಶಯವು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ಸರ್ಕಾರದ ನೀರಾವರಿ ಮತ್ತು ಮೀನುಗಾರಿಕೆ ಇಲಾಖೆಗಳ ನಿಯಂತ್ರಣದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮೀನುಗಾರಿಕೆ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. [೧೫] [೧೬]
ಜಲಾಶಯದ ಸರಾಸರಿ ಆಳ ೧೧.೭೩ ಮೀಟರ್ (೩೮.೫ ಅಡಿ), ೪.೭೮ ರ ತೀರ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಸೂಚ್ಯಂಕದೊಂದಿಗೆ ಮತ್ತು ಪೂರ್ಣ ಜಲಾಶಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ೦.೬೦೧ ರ ಪರಿಮಾಣ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಸೂಚ್ಯಂಕ. ಮೀನುಗಾರಿಕೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಜಲಾಶಯವು ಉತ್ಪಾದಕವಾಗಿದೆ ಎಂದು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಅಧ್ಯಯನಗಳು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ, ಜಲಾಶಯದ ನೀರು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಉತ್ಪಾದಕತೆಯ ಮಧ್ಯಮ-ಹೆಚ್ಚಿನ ದರವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ವಾಣಿಜ್ಯ ಮೀನುಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ೧೯೫೯-೬೦ ರಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯುತ್ತಮವಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸಲಾದ ಜಲಾಶಯ ಎಂಬ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಗೆ ಪಾತ್ರವಾಗಿದೆ. ಜೂನ್ ೧೬ ಮತ್ತು ಆಗಸ್ಟ್ ೧೫ ರ ನಡುವೆ ಜಲಾಶಯದಲ್ಲಿ ಮೀನು ಹಿಡಿಯುವುದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಗಿದೆ. [೧೬] ಜಲಾಶಯವು ವರ್ಷವಿಡೀ ಅನೇಕ ವಲಸೆ ಮತ್ತು ವಲಸೆ-ಅಲ್ಲದ ಪಕ್ಷಿಗಳನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತದೆ, ಐಬಿಎ ಯಿಂದ "ಎ೪ಐಐಐ ಮಾನದಂಡ" ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಹತೆ ಪಡೆದಿದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಪಕ್ಷಿ ಸಭೆಯು ೨೦,೦೦೦ ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಜಲಪಕ್ಷಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. [೧೫]
ಜಲಾಶಯದ ತಿದ್ದುಪಡಿಗೆ ಸೂಚಿಸಲಾಗಿದೆ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಚಂಬಲ್ ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿನ ಮೂರು ವಿದ್ಯುತ್ ಸ್ಥಾವರಗಳು ನಡೆಸಿದ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯನ್ನು ಸರ್ಕಾರೇತರ ಸಂಸ್ಥೆ ನಡೆಸಿದೆ. ಆರ್‌‍ಟಿಐ ಕಾಯಿದೆಯಡಿಯಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ವಿದ್ಯುತ್ ಪ್ರಾಧಿಕಾರವು ಒದಗಿಸಿದ ಅಂಕಿಅಂಶಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ. ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ್ ಜಲಾಶಯವು ತನ್ನ ಮೊದಲ ಐದು ದಶಕಗಳ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಐದು ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ತನ್ನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಶೇಖರಣಾ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದೆ ಎಂದು ಫಲಿತಾಂಶಗಳು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ಎಲ್ಲಾ ಮೂರು ವಿದ್ಯುತ್ ಸ್ಥಾವರಗಳ ಶಕ್ತಿ ಉತ್ಪಾದನೆಯು ಯೋಜಿತ ೫೦ ವರ್ಷಗಳ ಅಂಕಿಅಂಶಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ೫೦ ವರ್ಷಗಳ ಅದೇ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ೨೫% ರಷ್ಟು ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು, ಸೂಕ್ತ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳ ಮೂಲಕ ಗಾಂಧಿ ಸಾಗರ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ಪೂರ್ಣ ಜಲಾಶಯದ ಮಟ್ಟವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ಸೂಚಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದು ಈ ಜಮೀನುಗಳನ್ನು ಮೂಲತಃ ಹೊಂದಿರುವ ರೈತರಿಂದ ಸಾಗುವಳಿಗೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಮುಳುಗುವ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಲು ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ. [೧೭]
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]- ↑ "Gandhisagar Dam". National Informatics Center Mandsur. Archived from the original on 3 February 2012. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ ೨.೦ ೨.೧ "Consultancy for formulating operational cost norms including O&M and escalation for Hydro Power for the Central Electricity Regulatory Commission" (PDF). Gandhi Sagar: Annexure 3, sr.no. 36. Central Electricity Regulatory Commission. Archived from the original (PDF) on 9 March 2012. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ "Gandhisagar Dam". National Informatics Center Mandsur. Archived from the original on 3 February 2012. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ ೪.೦ ೪.೧ ೪.೨ ೪.೩ ೪.೪ ೪.೫ "Command Area Development Chambal, Kota". Kota Division National Informatics Centre. Archived from the original on 23 March 2012. Retrieved 10 May 2011.
- ↑ ೫.೦ ೫.೧ ೫.೨ ೫.೩ ೫.೪ ೫.೫ "Chambal Valley Project". Government of Rajasthan. Archived from the original on 4 ಮಾರ್ಚ್ 2016. Retrieved 10 May 2011.
- ↑ "Important Bird Areas in India – Madhya Pradesh" (PDF). Gandhisagar Reservoir. IBA. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ ೭.೦ ೭.೧ Jain, Sharad K.; Pushpendra K. Agarwal; Vijay P. Singh (2007). Hydrology and water resources of India- Volume 57 of Water science and technology library – Tributaries of Yamuna river. Springer. pp. 350–351. ISBN 978-1-4020-5179-1.
- ↑ "Chambal River (in Chambal River (river, India))". Encyclopædia Britannica. Retrieved 10 May 2011.
- ↑ "Chambal Valley". Encyclopædia Britannica. Retrieved 10 May 2011.
- ↑ "Gandhisagar Dam". National Informatics Center Mandsur. Archived from the original on 3 February 2012. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ "The strong case for reducing the FRL of the Chambal Dam" (PDF). AgropediaLabs.iitk.ac.in. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ "Gandhisagar Dam". National Informatics Center Mandsur. Archived from the original on 3 February 2012. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ ೧೩.೦ ೧೩.೧ "Gandhisagar Dam". National Informatics Center Mandsur. Archived from the original on 3 February 2012. Retrieved 11 May 2011."Gandhisagar Dam".
- ↑ "Gandhisagar Reservoir". FAO.org. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ ೧೫.೦ ೧೫.೧ "Important Bird Areas in India – Madhya Pradesh" (PDF). Gandhisagar Reservoir. IBA. Retrieved 11 May 2011."Important Bird Areas in India – Madhya Pradesh" (PDF).
- ↑ ೧೬.೦ ೧೬.೧ "Gandhisagar Reservoir". FAO.org. Retrieved 11 May 2011."Gandhisagar Reservoir".
- ↑ "The strong case for reducing the FRL of the Chambal Dam" (PDF). AgropediaLabs.iitk.ac.in. Retrieved 11 May 2011."The strong case for reducing the FRL of the Chambal Dam" (PDF).