ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಸಾಲಿಗ್ರಾಮ

ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಸಾಲಿಗ್ರಾಮವು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಸಿಂಹದ ತಲೆಯ ರೂಪವಾದ ನರಸಿಂಹ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ಕರ್ನಾಟಕದ ಉಡುಪಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸಾಲಿಗ್ರಾಮದ ಶ್ರೀಮದ್ ಯೋಗಾನಂದ ಗುರು ನರಸಿಂಹ ಮುಖ್ಯ ದೇವರು. ನರಸಿಂಹ ದೇವರ ಮುಖ್ಯ ಚಿತ್ರ, ಸಿಂಹದ ಮುಖ ಮತ್ತು ಎರಡು ಕೈಗಳು, ೮ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿವೆ. ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವಾಲಯವು ಉಡುಪಿ ನಗರದಿಂದ ೨೨ ಕಿ.ಮೀ. ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.

ಕ್ಷೇತ್ರ ಪುರಾಣ

ಪದ್ಮ ಪುರಾಣದ ಪುಷ್ಕರ ಖಂಡದ ಶ್ರೀ ಸಾಲಿಗ್ರಾಮ ಕ್ಷೇತ್ರ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಮ್, ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣದ ಸಹ್ಯಾದ್ರಿ ಖಂಡ ಮತ್ತು ಲೋಕಾದಿತ್ಯಪದ್ದತಿ ಈ ದೇವಾಲಯದ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಮತ್ತು ವಿವರಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ.

• ಪದ್ಮ ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ, ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವರ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಶಂಖ ಮತ್ತು ಚಕ್ರವನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಅಶ್ವತ್ಥ ಮರದ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಆಕಾಶವಾಣಿಯ ಮೂಲಕ ಇದನ್ನು ತಿಳಿದ ನಾರದ ಮುನಿಯು ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವರನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿದರು. ಆಕಾಶವಾಣಿಯು ದೇವರನ್ನು ಯೋಗಾನಂದ ನೃಸಿಂಹಾಕ್ಯಂ ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ.
• ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣದ ಸಹ್ಯಾದ್ರಿ ಖಂಡದ ಪ್ರಕಾರ, ಕದಂಬ ರಾಜವಂಶದ ಮಯೂರ ವರ್ಮನ ಮಗ ಲೋಕಾದಿತ್ಯನು ತನ್ನ ಸೈನ್ಯ ಮತ್ತು ಭಟ್ಟಾಚಾರ್ಯ ಎಂಬ ಮಹಾಪುರುಷರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಗುಂಪಿನೊಂದಿಗೆ ಬಂದನು. ಅವರ ಪುರೋಹಿತರು ರಾಜನ ಕೋರಿಕೆಯ ಮೇರೆಗೆ ಪೌಂಡ್ರ, ಅತಿರಾತ್ರ ಮುಂತಾದ ಮಹಾಯಾಗಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ಯಜ್ಞದ ಪ್ರಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಮಹಾಗಣಪತಿಯ ಆಶೀರ್ವಾದವನ್ನು ಪಡೆಯಲಾಯಿತು. ಗಣಪತಿಯು ಭಟ್ಟಾಚಾರ್ಯರ ಕನಸಿನಲ್ಲಿ ೧೦ ಕೈಗಳಿಂದ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ಯೋಗಾನಂದ ನರಸಿಂಹ ದೇವರನ್ನು ಪುನಃ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಲು ಹೇಳಿದನು ಮತ್ತು ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ನರಸಿಂಹ ದೇವರೇ ದೇವಾಲಯದ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ೧೪ ಹಳ್ಳಿಗಳ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ಗುರು ಮತ್ತು ದೇವರಾಗುತ್ತಾನೆ.

ಇಂದಿಗೂ, ಈ ೧೪ ಗ್ರಾಮಗಳ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು, ಕೋಟಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವವರು ಅವರು ಇಂದಿಗೂ ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವರನ್ನು ತಮ್ಮ ಏಕೈಕ ಗುರುವಾಗಿ ಅನುಸರಿಸುತ್ತಾರೆ.

ದೇವತೆಯ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳು

• ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವರನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಪವಿತ್ರ ಸಾಲಿಗ್ರಾಮ ಕಲ್ಲಿನಿಂದ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಸ್ವಯಂಭು ಆಗಿದ್ದು ಈ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಯಾರಿಂದಲೂ ಕೆತ್ತಲ್ಪಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಈ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಸಾಲಿಗ್ರಾಮ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಇದೆ.
• ದೇವತೆಯ ಒಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಶಂಖ ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಚಕ್ರ ಇದೆ. ಇದು ಯೋಗಾನಂದ ಗುರು ನರಸಿಂಹ ಎಂಬ ಹೆಸರಿಗೆ ಕಾರಣವಾದ ಯೋಗ ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿದೆ.
• ದೇವರು ಮಹಾಗಣಪತಿ ಯಂತ್ರದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿದ್ದಾನೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವೇನೆಂದರೆ, ಈ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಸಿಂಹಗಳು ಮತ್ತು ಆನೆಗಳು ಸಾಮರಸ್ಯದಿಂದ ವಾಸಿಸುತ್ತವೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಭಟ್ಟಾಚಾರ್ಯರು ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದ್ದರು, ಇದು ಅವರ ಸ್ವಭಾವಕ್ಕೆ ಸಾಕಷ್ಟು ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಅವರು ಈ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಶತ್ರುಗಳಿಲ್ಲದ ಸ್ಥಳ ಎಂದು ಕರೆದರು.
• ದೇವರು ಪಶ್ಚಿಮಾಭಿಮುಖವಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಎರಡೂ ಕೈಗಳ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ೨ ಕೊಳಗಳಿವೆ, ಅವುಗಳೆಂದರೆ ಶಂಖ ತೀರ್ಥ ಮತ್ತು ಚಕ್ರ ತೀರ್ಥ.
• ದೇವರ ಮೇಲಿನ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬಿರುಕು ಇದೆ. ಇದರ ಹಿಂದಿನ ಕಥೆ ಏನೆಂದರೆ-

ಮೊದಲು ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವರು ಪೂರ್ವಾಭಿಮುಖವಾಗಿದ್ದರು. ನರಸಿಂಹನ ಉಗ್ರ ಸ್ವಭಾವದ ಕಾರಣ, ದೇವರ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಅ ದಿಕ್ಕಿನ ಬೆಳೆಗಳು ಸುಟ್ಟು ಬೂದಿಯಾಗುತ್ತಿದ್ದವು. ಕೋಪಗೊಂಡ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನು ಒಮ್ಮೆ ನೇಗಿಲಿನಿಂದ ಭಗವಂತನನ್ನು ಹೊಡೆದನು ಮತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ ದೇವರ ಮೇಲೆ ಗಾಯವು ರೂಪುಗೊಂಡಿತು.

ಗುರು ನರಸಿಂಹ ಕಾನೂನು ಪಾಲಕರು

೧೯೫೦ ರವರೆಗೆ ಹಲವಾರು ವಿಧಿವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದ ನಂತರ ಭಗವಂತನ ಮುಂದೆ ಪ್ರಮಾಣ ಮಾಡುವುದು ಅಭ್ಯಾಸವಾಗಿತ್ತು. ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಭಗವಂತನ ಮುಂದೆ ಪ್ರಮಾಣ ಮಾಡಲು ಬಯಸಿದರೆ, ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಸ್ವತಃ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಬರುವ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರ ಸಮ್ಮುಖದಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಮಾಡಲು ಅನುಮತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಗವಂತನ ಮುಂದೆ ಪ್ರಮಾಣ ಮಾಡಲು ಬಯಸುವ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಎರಡೂ ತೀರ್ಥಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ, ಒದ್ದೆಯಾದ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿ ಮತ್ತು ಪಕ್ಕದ ಬಾಗಿಲಿನಿಂದ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಬೇಕು. ನಂತರ ಅವರು ಮುಖ್ಯದ್ವಾರದ ಬಳಿ ೨ ಪ್ರಮಾಣ ಗಂಟೆಗಳನ್ನು ಬಾರಿಸಬೇಕು, ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಮುಂದೆ ನಿಂತು, ೬ ದೀಪಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಿಸಬೇಕು, ಭಗವಂತನ ಮುಂದೆ ಪ್ರಮಾಣ ಮಾಡಬೇಕು ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಎರಡು ಬಾರಿ ಪುನರಾವರ್ತಿಸಬೇಕು.

ದೇವಾಲಯದ ರಚನೆ

• ೧೯೭೦ ರಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೊಸ ಗರ್ಭ ಗುಡಿ, ತೀರ್ಥ ಮಂಟಪ, ನಾಗದೇವರು, ದ್ವಜಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ಪುನರ್ ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡಲಾಯಿತು.
• ೧೯೯೬ ರಲ್ಲಿ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಅಷ್ಟಮಂಗಲ ಪ್ರಶ್ನೋತ್ತರ ನಡೆಸಿ ದೋಷಗಳನ್ನು ಹಂತಹಂತವಾಗಿ ಸರಿಪಡಿಸಲಾಯಿತು.
• ೧೯೯೭ ರಲ್ಲಿ ಶಂಕ ತೀರ್ಥವನ್ನು ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅದರ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ನವೀಕರಿಸಲಾಯಿತು.
• ೧೯೯೮ ರಲ್ಲಿ ಹಳೆಯ ದೇವಾಲಯದ ಬಾಗಿಲುಗಳನ್ನು ಹೊಸ ಕಾಂಕ್ರೀಟ್‍ನೊಂದಿಗೆ ಬದಲಾಯಿಸಲಾಯಿತು.
• ೨೦೦೩ ರಲ್ಲಿ ಸ್ವಾಗತ ಗೋಪುರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು.

ಆಂಜನೇಯ ಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನ

ಆಂಜನೇಯ ಸ್ವಾಮಿಯ ವಿಗ್ರಹವು ದೇವಾಲಯದ ಹೊರಗೆ ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವರ ದೃಷ್ಟಿಗೆ ನೇರವಾಗಿ ಎದುರುಗಡೆ ಇದೆ. ಭಗವಂತನ ಉಗ್ರ ಸ್ವಭಾವವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ಬೆಳೆಗಳನ್ನು ಸುಡುವುದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲು ಈ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಗುರು ನರಸಿಂಹನ ದರ್ಶನದಿಂದ ಉರಿಯುವ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ವಿಗ್ರಹಕ್ಕೆ ಸಿಂಧೂರ ಮತ್ತು ಬೆಣ್ಣೆಯನ್ನು ಲೇಪಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ದೇಗುಲದಲ್ಲಿ ಸಂಜೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿನಿತ್ಯ ರಂಗಪೂಜೆಯನ್ನು ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಮಹಾಗಣಪತಿ

ಗುರು ನರಸಿಂಹ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಭಟ್ಟಾಚಾರ್ಯರೇ ಮಹಾಗಣಪತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿದರು. ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ ಮಹಾಗಣಪತಿಯು ಭಟ್ಟಾಚಾರ್ಯರ ಕನಸಿನಲ್ಲಿ ೧೦ ಕೈಗಳಿಂದ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡು ಅವರಿಗೆ ಸೂಚನೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಇದರ ಫಲವಾಗಿ ಭಟ್ಟಾಚಾರ್ಯರು ದಶಭುಜ ಗಣಪತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿದರು. ನರಸಿಂಹ ಮತ್ತು ಗಣಪತಿಯ ಉಪಸ್ಥಿತಿಯು ಈ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಆನೆಗಳು ಮತ್ತು ಸಿಂಹಗಳು ಸಾಮರಸ್ಯದಿಂದ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದವು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ.

ದುರ್ಗಾ ಪರಮೇಶ್ವರಿ

ಶ್ರೀ ದುರ್ಗಾ ಪರಮೇಶ್ವರಿಯ ವಿಗ್ರಹವು ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವರ ಗರ್ಭ ಗೃಹದ ಬಲಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಮಹಾಗಣಪತಿ ದೇಗುಲದ ಎದುರುಗಡೆ ಇದೆ. ಇಲ್ಲಿಯೂ ನಿತ್ಯವೂ ದೇವರಿಗೆ ಪೂಜೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.

ನರಸಿಂಹ ಗುರು

ಆದಿ ಶಂಕರ, ರಾಮಾನುಜ, ಮಧ್ವಾಚಾರ್ಯ, ಮುಂತಾದ ಮಹಾನ್ ಆಚಾರ್ಯರು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಕೆಲವು ಮಠಗಳಿಗೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ವರ್ಗವು ಸಂಬಂಧಿಸಿರುವುದು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಅಭ್ಯಾಸವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಸಾಲಿಗ್ರಾಮ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಸುತ್ತಲಿನ ೧೪ ಗ್ರಾಮಗಳ ಕೋಟ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ಯಾವ ಮಾನವ ಗುರುಗಳಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ ನರಸಿಂಹನ ರೂಪದಲ್ಲಿರುವ ವಿಷ್ಣುವೇ ಅವರ ಗುರು. ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಸ್ವತಃ ಯಾವುದೇ ಮಠದಿಂದ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಕಡಿತಗೊಳಿಸಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ನರಸಿಂಹ ದೇವರನ್ನು ತಮ್ಮ ಗುರುಗಳಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಲಿಲ್ಲ. ಗುರುನರಸಿಂಹ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಸುತ್ತಲಿನ ೧೪ ಗ್ರಾಮಗಳ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರನ್ನು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಿ ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಇವರಿಗೆ ಗುರು ನರಸಿಂಹನೇ ಗುರು ಎಂದು ತಿಳಿಸಲು ಭಟ್ಟಾಚಾರ್ಯರ ಕನಸಿನಲ್ಲಿ ಗಣಪತಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು. ಅಲ್ಲದೆ, ೧ನೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಗುರು ಆದಿ ಶಂಕರರು ಹುಟ್ಟುವ ಮೊದಲೇ ಈ ಘಟನೆ ನಡೆದಿದೆ.ಈ ೧೪ ಗ್ರಾಮಗಳ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಆದಿ ಶಂಕರರು ಈ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದಾಗ ಔಪಚಾರಿಕವಾಗಿ ಅವರನ್ನು ತಮ್ಮ ಗುರು ಎಂದು ಸ್ವೀಕರಿಸದಿದ್ದರೂ, ಅವರು ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡಿದ ಅದ್ವೈತ ವೇದಾಂತವನ್ನು ಅವರು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು. ಅವರ ಗುರುಗಳು ಗುರು ನರಸಿಂಹ ದೇವರೇ ಹೊರತು ಆದಿ ಶಂಕರರಲ್ಲ ಎಂಬ ಅಪವಾದದೊಂದಿಗೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಸ್ಮಾರ್ತ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ. ಉಪನಯನ, ಮದುವೆ ಮುಂತಾದ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವ ಮೊದಲು ಗುರು ಕಾಣಿಕೆಯನ್ನು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಇಡುವುದು ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿದೆ.

ಈ ಗ್ರಾಮಗಳು ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಸುತ್ತುವರೆದಿವೆ:-

• ಐರೋಡಿ
• ಬಾಳೆಕುದ್ರು ಅಥವಾ ಹಂಗಾರುಕಟ್ಟೆ
• ಛತ್ರಪಾಡಿ
• ಗಿಳಿಯಾರು
• ಗುಂಡ್ಮಿ
• ಹಂದತ್ತು
• ಕಾರ್ಕಡ
• ಕೋಟತಟ್ಟು
• ಮಣ್ಣೂರು
• ಪಾಂಡೇಶ್ವರ
• ಪರಮಪಲ್ಲಿ
• ವಡ್ಡರ್ಸೆ

ಪ್ರಮುಖ ಸೇವೆಗಳು ಮತ್ತು ಹಬ್ಬಗಳು

• ೧೪ ಗ್ರಾಮಗಳ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ತುಲಾಮಾಸ ಸಂಕ್ರಮಣದಲ್ಲಿ ಭಗವಂತನಿಗೆ ಮೂಡುಗಣಪತಿ ಸೇವೆಯನ್ನು ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಸರಿಯಾದ ಮಳೆ ಮತ್ತು ಫಸಲು ಬರುತ್ತದೆ ಎಂಬ ವಾಡಿಕೆ ಇದೆ. ನಂತರ ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ಅಕ್ಕಿಯನ್ನು ಬಳಸಿ ಔತಣವನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
• ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿಯಂದು ಮಹಾಗಣಪತಿ ದೇವರಿಗೆ ಗಣಹೋಮ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
• ಉತ್ತರಾಯಣ ಸಂಕ್ರಾಂತಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಥಾರೋಹಣ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.
• ನವರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ದುರ್ಗಾಪರಮೇಶ್ವರಿಗೆ ಚಂಡಿಕಾ ಪಾರಾಯಣವನ್ನು ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
• ಹನುಮ ಜಯಂತಿ.
• ನರಸಿಂಹ ಜಯಂತಿ.

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

1. http://www.kootabandhu.org
2. https://web.archive.org/web/20170518065030/http://kootastha.org/