ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಹೋಗು

ಗ್ಯಾರ ಮೂರ್ತಿ

ವಿಕಿಪೀಡಿಯದಿಂದ, ಇದು ಮುಕ್ತ ಹಾಗೂ ಸ್ವತಂತ್ರ ವಿಶ್ವಕೋಶ

ಗ್ಯಾರಾ ಮೂರ್ತಿಯು ಭಾರತದ ನವ ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿರುವ ಒಂದು ಸ್ಮಾರಕವಾಗಿದ್ದು, ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿಯವರ ನಾಯಕತ್ವದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ದೇಶದ ಹೋರಾಟವನ್ನು ನೆನಪಿಸುತ್ತದೆ. ಇದರ ಶಿಲ್ಪಿ ದೇವಿ ಪ್ರಸಾದ್ ರಾಯ್ ಚೌಧರಿ. ಗಾಂಧಿ ಪ್ರತಿಮೆ ಮುನ್ನಡೆಸುವ ಹನ್ನೊಂದು ಪ್ರತಿಮೆಗಳ ಸಮೂಹ, ಹತ್ತು ವಿವಿಧ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ಜನರನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ದಂಡಿ ಮಾರ್ಚ್ ಅನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ನಂಬಲಾಗಿದೆ, ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಭಾರತದ ಇತರ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಪುನರಾವರ್ತಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಮೂರ್ತಿಗಳ ಚಿತ್ರ ಹಳೆಯ 500 ರೂಪಾಯಿ ಕರೆನ್ಸಿ ನೋಟಿನಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. [೧] [೨]

ಗ್ಯಾರ ಮೂರ್ತಿ ಪ್ರತಿಮೆ

ಸ್ಥಳ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪ್ರತಿಮೆಯು ಹೊಸ ದೆಹಲಿಯ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳ ಎಸ್ಟೇಟ್ ಬಳಿ, ಸರ್ದಾರ್ ಪಟೇಲ್ ಮಾರ್ಗ್ ಮದರ್ ತೆರೇಸಾ ಕ್ರೆಸೆಂಟ್ ಅನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗುವ ಟಿ-ಜಂಕ್ಷನ್‌ನಲ್ಲಿದೆ. [೩] [೪] [೫] ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಸರ್ದಾರ್ ಪಟೇಲ್ ಮಾರ್ಗದ ಮೂಲಕ ಸಂಪರ್ಕಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಇಡೀ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಗ್ಯಾರಾ ಮೂರ್ತಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. [೬]

ಈ ಪ್ರತಿಮೆಯು ಸರ್ದಾರ್ ಪಟೇಲ್ ಮಾರ್ಗ ಮತ್ತು ಮದರ್ ತೆರೇಸಾ ಕ್ರೆಸೆಂಟ್ ಜಂಕ್ಷನ್‌ನಲ್ಲಿದೆ.

ಶಿಲ್ಪಿ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ದೇವಿ ಪ್ರಸಾದ್ ರಾಯ್ ಚೌಧರಿ ಅವರು ಪ್ರತಿಮೆಯ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತರಾಗಿದ್ದಾರೆ, ಇದನ್ನು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು 1972 ರಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ರಜತ ಮಹೋತ್ಸವದ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸ್ಮಾರಕವಾಗಿ ನಿಯೋಜಿಸಿತು. [೭] [೮] [೯] ಇದು ಚೌಧರಿಯವರು 1959 ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದ ಪಾಟ್ನಾದಲ್ಲಿನ ಹುತಾತ್ಮರ ಸ್ಮಾರಕಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಕೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಬಿದ್ದವರ ಮೇಲೆ ಒತ್ತಾಯಿಸುವಾಗ ಧ್ವಜಧಾರಿಯ ನಂತರ ಆರು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಪಾಟ್ನಾದಲ್ಲಿರುವ ಹುತಾತ್ಮರ ಸ್ಮಾರಕವು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯಿಂದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ತಮ್ಮ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯ ಭಾರತೀಯರು ಮಾಡಿದ ತ್ಯಾಗವನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುತ್ತದೆ. </link>[ ಉಲ್ಲೇಖದ ಅಗತ್ಯವಿದೆ ]

ಪಾಟ್ನಾದಲ್ಲಿ ಹುತಾತ್ಮರ ಸ್ಮಾರಕ

ವಿನ್ಯಾಸ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಪ್ರತಿಮೆಯು ಮುನ್ನಡೆಸುವ ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿಯನ್ನು ೧೦ ಜನರ ಗುಂಪು ಹಿಂಬಾಲಿಸುವುದಾಗಿದೆ, ಈ ಗಂಪಲ್ಲಿ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಸೀರೆ ಸೆರಗು ಹಾಕಿದ ಮಹಿಳೆ, ಮೂವರು ಪುರುಷರ ಗುಂಪು - ಹಿಂದೂ, ಸಿಖ್ ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಂ, ಪೇಟಧಾರಿ ಪುರುಷ, ಸಣಕಲು ಪುರುಷ, ಒಬ್ಬ ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ ಪಾದ್ರಿ, ಒಬ್ಬ ಮಹಿಳೆ ಮತ್ತು ಯುವಕ ದಣಿದ ಮುದುಕನನ್ನು ಗುಂಪಿಗೆ ಸೇರುವಂತೆ ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. [೧೦] ಪ್ರತಿಮೆಗಳು ಕಂಚಿನ ಎರಕಹೊಯ್ದವು ಮತ್ತು 8 feet (2.4 m) ಎತ್ತರವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ, ಮತ್ತು ಸಂಪೂರ್ಣ ಅನುಸ್ಥಾಪನೆಯು 26 metres (85 ft) ಉದ್ದ ಮತ್ತು 3 metres (9.8 ft) ಎತ್ತರವಾಗಿವೆ. [೧೧] [೧೨]

ಈ ಪ್ರತಿಮೆಯು ಗಾಂಧಿಯವರ ದಂಡಿಗೆ ನಡಿಗೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಮಾತಂಗಿನಿ ಹಜ್ರಾ, ಸರೋಜಿನಿ ನಾಯ್ಡು, ಬ್ರಹ್ಮಬಂಧಬ್ ಉಪಾಧ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ಅಬ್ಬಾಸ್ ತ್ಯಾಬ್ಜಿ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದೂ ನಂಬಲಾಗಿದೆ. [೧೩] [೧೪] ಆದಾಗ್ಯೂ, ಈ ಎರಡೂ ಊಹೆಗಳು ವಿವಾದಾಸ್ಪದವಾಗಿವೆ. ಈ ಪಾದಯಾತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿಯವರ ಜೊತೆಗಿದ್ದ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹಿಗಳ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಮಹಿಳೆಯರು ಇರಲಿಲ್ಲವಾದ್ದರಿಂದ ಈ ಪ್ರತಿಮೆಯು ಉಪ್ಪಿನ ಮೆರವಣಿಗೆಯ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವಲ್ಲ ಎಂದು ವಾದಿಸಲಾಗಿದೆ. [೧೫] ಪ್ರತಿಮೆಯ ಮೇಲಿನ ಫಲಕವು ಇದನ್ನು "ಪೀಳಿಗೆಯಿಂದ ಪೀಳಿಗೆಗೆ, ವಿದೇಶಿ ಆಡಳಿತದ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಿದ ಮತ್ತು ತ್ಯಾಗ ಮಾಡಿದ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಭಾರತೀಯರ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ನ ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿಯವರ ನಾಯಕತ್ವವು ಅಂತಿಮವಾಗಿ 15 ಆಗಸ್ಟ್ 1947 ರಂದು ಭಾರತ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಗೆದ್ದಿತು ಮತ್ತು ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಅವರು ಮೊದಲ ಪ್ರಧಾನಿಯಾದರು .. " [೧೬] ಚೌಧರಿ ಅವರ ಇತರ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವಂತೆ, ಗಾಂಧಿಯನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಗ್ಯಾರ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸುವ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಶ್ರೇಷ್ಠ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಲ್ಲ ಆದರೆ ವಿವಿಧ ವರ್ಗಗಳು ಮತ್ತು ಸಮುದಾಯಗಳಿಂದ ಪಡೆದ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವುದಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿಮೆಯು ದೆಹಲಿಯ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಕಲೆಯ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. [೧೭] [೧೮]

ಪ್ರತಿಕೃತಿಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಚಿತ್ರಣಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1997 - ನವೆಂಬರ್ 2016 ರ ನಡುವೆ ₹ 500 ಬ್ಯಾಂಕ್ ನೋಟಿನ ಹಿಂಬದಿ

ಕಲಾವಿದ ಗಿಗಿ ಸ್ಕೇರಿಯಾ ಅವರ ಆರ್ಕೈವಲ್ ಪೇಪರ್‌ <i id="mwcQ">ಯಾರು ಮೊದಲು ವಿಚಲಿತರಾದರು?</i> ನಲ್ಲಿ ಡಿಜಿಟಲ್ ಪ್ರಿಂಟ್, ಗಾಂಧೀ ಮೂರ್ತಿಯ ಮಾರ್ಫ್ ಮಾಡಿದ ಛಾಯಾಚಿತ್ರವಾಗಿದ್ದು, ಅಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವ ಪ್ರತಿಮೆಗಳು ತಿರುಗಿ ವಿರುದ್ಧ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿವೆ. [೧೯] [೨೦] 2010 ರ ಕೃತಿಯು ಗಾಂಧಿಯವರ ಆದರ್ಶಗಳಿಂದ ಭಾರತದ ಭಿನ್ನತೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಕೋಮು ಮತ್ತು ಜಾತಿ ಹಿಂಸಾಚಾರದ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ಕಾಮೆಂಟ್ ಆಗಿದೆ. [೨೧] [೨೨] ಗ್ಯಾರ ಮೂರ್ತಿಯ ಪ್ರತಿಕೃತಿಯನ್ನು ಕರ್ನಾಟಕದ ಮೈಸೂರಿನಲ್ಲಿ 2011 ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು, ಆದರೆ 2015 ರಲ್ಲಿ ಗುಜರಾತ್‌ನ ಗೋಧ್ರಾದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಪ್ರತಿಯು ಮೂಲದಲ್ಲಿರುವಂತೆ ಹತ್ತು ಅನುಯಾಯಿಗಳ ಬದಲಿಗೆ ಒಂಬತ್ತು ಮಂದಿಯನ್ನು ಮಾತ್ರ ಹೊಂದಿದೆ ಎಂದು ಸುದ್ದಿ ಹರಡಿದಾಗ ವಿವಾದವನ್ನು ಎದುರಿಸಿತು. ಇದಕ್ಕೆ ವ್ಯಾಪಕ ಟೀಕೆ ವ್ಯಕ್ತವಾದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ನಗರಸಭೆ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ದೋಷ ಸರಿಪಡಿಸುವಂತೆ ಒತ್ತಾಯಿಸಿದರು. [೨೩] [೨೪] [೨೫] [೨೬] [೨೭] ಟೋಗೋ ಹೊರಡಿಸಿದ 2010 ರ ಅಂಚೆ ಚೀಟಿಯಲ್ಲಿ ಗ್ಯಾರಾ ಮೂರ್ತಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. [೨೮] ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿಯವರ 150 ನೇ ಜನ್ಮದಿನದ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ಆಧುನಿಕ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿ ಪರಂಪರೆಯ ಸರಣಿಯ ಭಾಗವಾಗಿ ಇಂಡಿಯಾ ಪೋಸ್ಟ್ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದ 2019 ರ ಅಂಚೆ ಚೀಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. [೨೯] ಭಾರತದ 500 ರೂಪಾಯಿ ಕರೆನ್ಸಿ ನೋಟು ಅದರ ಹಿಮ್ಮುಖ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. [೩೦]

ವಿವಾದಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

1999 ರಲ್ಲಿ ಗಾಂಧೀಜಿಯವರ ಪ್ರತಿಮೆಯ ಮೇಲಿನ ದುಂಡಗಿನ ಕನ್ನಡಕವನ್ನು ಕಳವು ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು ಅದರ ನಂತರ ಪ್ರತಿಮೆಯು ಅವುಗಳಿಲ್ಲದೆ ಹಾಗೇ ಉಳಿದಿದೆ. ಇದನ್ನು ಕದ್ದವರು ಸಿಕ್ಕಿಬೀಳಲಿಲ್ಲ, ಮತ್ತು ಕಳ್ಳತನವು ಇನ್ನೂ ಬಗೆಹರಿಯದೆ ಉಳಿದಿದೆ. [೩೧] [೩೨]

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
  1. ↑ "This Gandhi Jayanti, we follow trail of the Mahatma's statues in Delhi NCR". Hindustan Times (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 1 October 2016. Retrieved 18 July 2022.
  2. ↑ "Glimpses of Gandhi: Places you can visit". Hindustan Times (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 2 October 2019. Retrieved 18 July 2022.
  3. ↑ Brown, Judith; Parel, Anthony (21 February 2011). The Cambridge Companion to Gandhi (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Cambridge University Press. p. 213. ISBN 978-1-139-82484-2. Retrieved 18 July 2022.
  4. ↑ Das, Arpita (6 April 2019). "The women who heeded Gandhi's call". mint (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 18 July 2022.
  5. ↑ "Mahatma Gandhi's legacy looms large over Rashtrapati Bhavan". The Indian Express (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 4 October 2020. Retrieved 18 July 2022.
  6. ↑ "Delhi's missing public art". The Indian Express (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 27 March 2009. Retrieved 18 July 2022.
  7. ↑ "Govt plan for Independence jubilee". The Hindu (in Indian English). 19 July 2022. Retrieved 25 July 2022.
  8. ↑ Nainy, Mamta (23 March 2018). A Brush with Indian Art (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Penguin Random House India Private Limited. p. 109. ISBN 978-93-5305-171-6. Retrieved 18 July 2022.
  9. ↑ "October 16, Forty Years Ago: Sculptor Dead". The Indian Express (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 16 October 2015. Retrieved 18 July 2022.
  10. ↑ "Here's All About Gyarah Murti, A Massive & Glistening Black Sculpture In The Heart Of The City". So City (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 12 March 2022. Retrieved 18 July 2022.
  11. ↑ "Public Art: Sculptures by Deviprasad Roy Chowdhury capture key moments in Indian History". The Heritage Lab. 17 June 2021. Retrieved 18 July 2022.
  12. ↑ Milton, Lawrence; Aug 10, H. M. Aravind / TNN / Updated. "I-Day gift: Bringing alive Dandi March". The Times of India (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 18 July 2022.{{cite news}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)
  13. ↑ Das, Arpita (6 April 2019). "The women who heeded Gandhi's call". mint (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 18 July 2022.
  14. ↑ "Public Art: Sculptures by Deviprasad Roy Chowdhury capture key moments in Indian History". The Heritage Lab. 17 June 2021. Retrieved 18 July 2022.
  15. ↑ Reading, A.; Katriel, T. (9 June 2015). Cultural Memories of Nonviolent Struggles: Powerful Times (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Springer. pp. 41–43. ISBN 978-1-137-03272-0. Retrieved 18 July 2022.
  16. ↑ Reading, A.; Katriel, T. (9 June 2015). Cultural Memories of Nonviolent Struggles: Powerful Times (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Springer. pp. 41–43. ISBN 978-1-137-03272-0. Retrieved 18 July 2022.
  17. ↑ "Delhi's missing public art". The Indian Express (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 27 March 2009. Retrieved 18 July 2022.
  18. ↑ Kumar, Meenakshi (10 October 2010). "Public art needs a start". The Times of India (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 18 July 2022.
  19. ↑ "Artists across generations have painted the Mahatma". The Indian Express (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 2 October 2021. Retrieved 18 July 2022.
  20. ↑ "Bapu as a muse". The Pioneer (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 18 July 2022.
  21. ↑ Reading, A.; Katriel, T. (9 June 2015). Cultural Memories of Nonviolent Struggles: Powerful Times (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Springer. pp. 41–43. ISBN 978-1-137-03272-0. Retrieved 18 July 2022.
  22. ↑ "A look at Mahatma Gandhi through the eyes of artists". Architectural Digest India (in Indian English). Condé Nast. 2 October 2019. Retrieved 18 July 2022.
  23. ↑ "Replica of 'Gyarah Moorti' unveiled in city". Deccan Herald (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 15 August 2011. Retrieved 18 July 2022.
  24. ↑ Milton, Lawrence; Aug 10, H. M. Aravind / TNN / Updated. "I-Day gift: Bringing alive Dandi March". The Times of India (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 18 July 2022.{{cite news}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)
  25. ↑ "Godhra's 'Gyarah Murti' minus one, to be replaced". The Indian Express (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 7 July 2016. Retrieved 18 July 2022.
  26. ↑ "Godhra municipality begins work to fix Gyarah Murti mural". The Times of India (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 29 July 2016. Retrieved 18 July 2022.
  27. ↑ "Missing 'Gyarah Murti' figure: Godhra Municipality begins work to modify Dandi march sculpture". The Indian Express (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 30 July 2016. Retrieved 18 July 2022.
  28. ↑ R, Lavanya. Life of Mahatma Gandhi through Philately: Gandhi Stamp Catalogue (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Catabooks. p. 460. ISBN 978-93-5473-554-7.
  29. ↑ "Postage Stamps Highlight Gandhian Heritage in Modern India". Mintage World (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 20 August 2019. Retrieved 18 July 2022.
  30. ↑ "Iconic sculpture in the heart of Delhi". Azadi Ka Amrit Mahotsav (in English). Ministry of Culture, Government of India. Retrieved 18 July 2022.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  31. ↑ "What makes this Gandhi statue in Luxembourg a rare find". The Week (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 18 July 2022.
  32. ↑ "Gandhi statue without glasses 18 years after theft". Hindustan Times (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). 1 October 2018. Retrieved 18 July 2022.
"https://kn.wikipedia.org/w/index.php?title=ಗ್ಯಾರ_ಮೂರ್ತಿ&oldid=1212421" ಇಂದ ಪಡೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ