ಚೌಸತ್ ಯೋಗಿನಿ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಮಿಟಾವೊಲಿ
ಚೌಸತ್ ಯೋಗಿನಿ ದೇವಾಲಯ, ಮಿಟಾವೊಲಿ ಇದನ್ನು ಏಕತ್ತರ್ಸೊ ಮಹಾದೇವ ದೇವಾಲಯ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಭಾರತದ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಮೊರೆನಾ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿರುವ ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ಇದು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸುಸಜ್ಜಿತವಾದ ಕೆಲವು ಯೋಗಿನಿ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವು ೬೫ ಕೋಣೆಗಳೊಂದಿಗೆ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಗೋಡೆಯಿಂದ ರೂಪುಗೊಂಡಿದೆ, ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ೬೪ ಯೋಗಿನಿಯರು ಮತ್ತು ದೇವತೆ ದೇವಿಗೆ ಮತ್ತು ಶಿವನಿಗೆ ಪವಿತ್ರವಾದ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಪ್ರಾಂಗಣದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ತೆರೆದ ಮಂಟಪವಿದೆ . [೧]
ಸಂದರ್ಭ: ಯೋಗಿನಿ ದೇವಾಲಯಗಳು
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಯೋಗಿನಿ ದೇಗುಲಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಆವರಣಗಳಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಅವು ಹೆಚ್ಚಿನ ಭಾರತೀಯ ದೇವಾಲಯಗಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ತೆರೆದಿರುತ್ತವೆ. [೩] ಏಕೆಂದರೆ ಅವುಗಳು ಯೋಗಿನಿಯರೊಂದಿಗಿನ ಸಹಭಾಗಿತ್ವಕ್ಕಾಗಿ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ ಮತ್ತು ಹಾರಾಟದ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿದೆ. [೨] ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಗೋಡೆಯ ಒಳಗೆ ಗೂಡುಗಳಿವೆ, ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ೬೪ ಸ್ತ್ರೀ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಾದ ಯೋಗಿನಿಯರ ಪ್ರತಿಮೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ . ಅವರ ಶರೀರವನ್ನು ಸುಂದರವಾಗಿ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಅವರ ತಲೆಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಾಣಿಗಳದ್ದಾಗಿರುತ್ತವೆ. [೩] ಯೋಗಿನಿ ದೇವಾಲಯಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ದೇವಾಲಯಗಳ ಮುಖ್ಯ ಗುಂಪಿನ ಹೊರಗೆ ಮತ್ತು ಸೈಟ್‌ನ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿವೆ. [೪]
ಇತಿಹಾಸ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಚೌಸತ್ ಯೋಗಿನಿ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಮೊರೆನಾ ಜಿಲ್ಲೆ, ಮಿಟಾವೊಲಿ ಎಂಬ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿದೆ. [೫] [೧] ೧೩೨೩ ಸಿ‌ಇ ( ವಿಕ್ರಮ್ ಸಂವತ್ ೧೩೮೩) ದಿನಾಂಕದ ಶಾಸನದ ಪ್ರಕಾರ, [೬] ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಕಚ್ಛಪಘಾಟ ರಾಜ ದೇವಪಾಲ ನಿರ್ಮಿಸಿದರು . [೭] ಈ ದೇವಾಲಯವು ಸೂರ್ಯನ ಸಂಕ್ರಮಣದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಯ ಮತ್ತು ಗಣಿತಶಾಸ್ತ್ರದ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ನೀಡುವ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. [೫] [೮]
ಆರ್ಕಿಯಲಾಜಿಕಲ್ ಸರ್ವೆ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾವು ೧೯೫೧ ರ ಅಧಿನಿಯಮ ಸಂಖ್ಯೆ ಎಲ್‌ಎಕ್ಸ್‌ಎಕ್ಸ್‌ಐ, ಡಿಟಿ.೨೮/೧೧/೧೯೫೧ ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಪ್ರಾಚೀನ ಮತ್ತು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸ್ಮಾರಕವೆಂದು ಘೋಷಿಸಿದೆ. [೫]
ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ದೇವಾಲಯವು ಸುಮಾರು ೧೦೦ ಅಡಿ (೩೦ ಮೀ) ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ; [೯] ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರಕ್ಕೆ ಏರಲು ೧೦೦ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳಿವೆ. ಇದು ೧೭೦ ಅಡಿ (೫೨ ಮೀ), [೯] ಅದರೊಳಗೆ ೬೫ ಸಣ್ಣ ಕೋಣೆಗಳಿವೆ, ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ತೆರೆದಿರುವ ಮಂಟಪ, ಪೈಲಸ್ಟರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಕಂಬಗಳ ಮುಖವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ದೇಗುಲಗಳ ಉಂಗುರದ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿಯು ಸಮತಟ್ಟಾಗಿದೆ, ಹಾಗೆಯೇ ಶಿವನ ಮಧ್ಯದ ಗುಡಿಯೂ ಇದೆ; ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಪ್ರಾಂಗಣವು ಹೈಪೀಥ್ರಲ್ ಆಗಿದೆ, ಅವು ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ತೆರೆದಿರುತ್ತದೆ, ಅದರ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವಾಗಿ ತೆರೆದ ಮುಖಮಂಟಪವಿದೆ. ಭಾರತದ ಸಂಸತ್ತಿನ ಕಟ್ಟಡವು ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. [೫] [೧] [೧೦]
ಹೊರಗಿನ ಗೋಡೆಯ ಬಾಹ್ಯ ಮೇಲ್ಮೈ, ಇತರ ಯೋಗಿನಿ ದೇವಾಲಯಗಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ, ಹೊರಗೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಸರಳವಾಗಿದೆ. ಕನ್ಯೆಯರಿಂದ ಸುತ್ತುವರೆದಿರುವ ಜೋಡಿಗಳ ಪ್ರತಿಮೆಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಈಗ ಕಳೆದುಹೋಗಿದೆ ಅಥವಾ ಕೆಟ್ಟದಾಗಿ ಹಾನಿಯಾಗಿದೆ. [೮] [೧೦]
ಸುತ್ತುಗೋಡೆಯ ಒಳಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕೋಣೆಯೂ ಈಗ ಶಿವನ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಮೂಲತಃ ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ೬೪ ಯೋಗಿನಿ ಚಿತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಬಹುಶಃ ಮಹಾನ್ ದೇವತೆ ದೇವಿಯ ಒಂದು ಚಿತ್ರವಿದೆ. [೧೦] ಆದ್ದರಿಂದ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಚೌಸತ್ ಯೋಗಿನಿ ದೇವಾಲಯ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ ( ಚೌಸತ್ ಎಂದರೆ "ಅರವತ್ತನಾಲ್ಕು") [೧೧]. ಖಜುರಾಹೊದ ಚೌಸತ್ ಯೋಗಿನಿ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿರುವಂತೆ ೬೪ ಕೋಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರ ದೇಗುಲದ ಮೇಲಿನ ಛಾವಣಿಗಳು ಗೋಪುರಗಳು ಅಥವಾ ಶಿಖರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ನಂತರದ ಮಾರ್ಪಾಡುಗಳ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವುಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಯಿತು. [೫] ಮಧ್ಯ ದೇಗುಲದ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿಯ ಚಪ್ಪಡಿಗಳು ರಂಧ್ರಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು, ಮಳೆನೀರನ್ನು ಪೈಪ್‌ಗಳ ಮೂಲಕ ದೊಡ್ಡ ಭೂಗತ ತೊಟ್ಟಿಗೆ ಹರಿಸುತ್ತವೆ.
ದೇವಾಲಯವು ಭೂಕಂಪನ ವಲಯ III ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಹಲವಾರು ಭೂಕಂಪಗಳಿಂದ ಬದುಕುಳಿದಿದೆ, ತೋರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಗಂಭೀರ ಹಾನಿಯಿಲ್ಲ.ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಸಂಸತ್ ಭವನದ ಭೂಕಂಪದ ಪರಿಣಾಮದಿಂದ ಸುರಕ್ಷತೆಯ ವಿಷಯದ ಬಗ್ಗೆ, ಮಿಟಾಲಿ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ಅದರ ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಚರ್ಚಿಸಿದಾಗ ಈ ಅಂಶವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. [೧೨] [೧೩]
-
ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲಿರುವ ಚೌಸತ್ ಯೋಗಿನಿ ದೇವಾಲಯ -
ಕೇಂದ್ರ ದೇಗುಲ -
ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಯೋಗಿನಿ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ದೇವಾಲಯಗಳೊಂದಿಗೆ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ನಡಿಗೆದಾರಿ, ಈಗ ಶಿವಲಿಂಗ ಚಿತ್ರಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದೆ
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]- ↑ ೧.೦ ೧.೧ ೧.೨ Museums 2001, p. 21.
- ↑ ೨.೦ ೨.೧ Hatley 2007, p. 17.
- ↑ ೩.೦ ೩.೧ Dehejia 1986, p. ix.
- ↑ Dehejia 1986, p. 145.
- ↑ ೫.೦ ೫.೧ ೫.೨ ೫.೩ ೫.೪ "Ekattarso Mahadeva Temple". Archaeological Survey of India. Archived from the original on 19 October 2017. Retrieved 27 December 2017.
- ↑ "Research Proposal On "Birth of Women Dacoits A Case Study of U.P. and M.P."". National Informatics Centre, Government of India. Archived from the original on 6 November 2012.
- ↑ White, David Gordon (2006). Kiss of the Yogini. University of Chicago Press. p. 137. ISBN 978-0226027838. Archived from the original on 2 October 2016.
- ↑ ೮.೦ ೮.೧ "History Hunting". The Pioneer. 21 July 2013. Archived from the original on 28 July 2015.
- ↑ ೯.೦ ೯.೧ "Mitawali". National Informatics Centre. Archived from the original on 2015-11-09.
- ↑ ೧೦.೦ ೧೦.೧ ೧೦.೨ Dehejia 1986, pp. 122–124.
- ↑ "Chausath Yogini Temple: A striking similarity to the Indian Parliament". New Delhi Television (NDTV). Archived from the original on 2015-07-17.
- ↑ "Government should have confidence in this House". The Hindu. 9 August 2012. Archived from the original on 20 March 2018.
- ↑ "Chausath Yogini Temple: A striking similarity to the Indian Parliament, Photo Gallery". NDTV.com. 12 November 2013. Retrieved 11 November 2020.
ಗ್ರಂಥಸೂಚಿ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]- Dehejia, Vidya (1986). Yogini Cult and Temples: A Tantric Tradition. National Museum, New Delhi.
- Hatley, Shaman (2007). The Brahmayāmalatantra and Early Śaiva Cult of Yoginīs. University of Pennsylvania (PhD Thesis, UMI Number: 3292099).
- Museums, Directorate of Archaeology & (2001). Puratan, Volume 12. Department of Archaeology and Museums, Madhya Pradesh.