ರಣಕಾದೇವಿ

ರಣಕಾದೇವಿಯು ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾರತದ ಸೌರಾಷ್ಟ್ರ ಪ್ರದೇಶದ ಚುಡಾಸಮದ ರಾಜನಾದ ಖೇಂಗಾರನ ರಾಣಿ. ಇವಳು ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವಳು . ಚುಡಾಸಮದ ರಾಜ ಖೇಂಗಾರ ಮತ್ತು ಚೌಳುಕ್ಯ ರಾಜ ಜಯಸಿಂಹ ಸಿದ್ಧರಾಜನ ನಡುವಿನ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವ ಬಾರ್ಡಿಕ್ ದುರಂತ ಪ್ರಣಯದಲ್ಲಿ ಅವಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಈ ದಂತಕಥೆಯು ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹವಲ್ಲ.

ರಣಕದೇವಿಯ ದಂತಕಥೆ

ರಣಕಾದೇವಿಯು ಚುಡಾಸಮದ ರಾಜಧಾನಿಯಾದ ಜುನಾಗಢ ಸಮೀಪದ ಮಜೆವಾಡಿ ಗ್ರಾಮದ ಕುಂಬಾರನ ಮಗಳು. ಅವಳ ಸೌಂದರ್ಯದ ಖ್ಯಾತಿಯು ಜಯಸಿಂಹನನ್ನು ತಲುಪಿತು, ಮತ್ತು ಅವನು ಅವಳನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಲು ಮನಸ್ಸು ಮಾಡಿದನು. ಅವಳೊಂದಿಗೆ ಖೇಂಗಾರನ ವಿವಾಹವು ಜಯಸಿಂಹನನ್ನು ಕೆರಳಿಸಿತು. ಒಂದು ದಂತಕಥೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಅವಳು ಕಛ್ ರಾಜನಿಗೆ ಜನಿಸಿದಳು ಆದರೆ ಅವಳನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗುವವನು ತನ್ನ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಚಿಕ್ಕ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಯೇ ಸಾಯುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಜ್ಯೋತಿಷಿ ಭವಿಷ್ಯ ನುಡಿದಿದ್ದರಿಂದ ಅವಳನ್ನು ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಬಿಡಲಾಯಿತು. ಕೈಬಿಟ್ಟ ಮಗುವನ್ನು ಹದ್ಮತ್ ಅಥವಾ ಜಾಮ್ ರಾವಲ್ ಎಂಬ ಕುಂಬಾರನು ಕಂಡುಕೊಂಡನು, ಅವನು ಅವಳನ್ನು ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ಮಗಳಂತೆ ಬೆಳೆಸಿದನು. ಏತನ್ಮಧ್ಯೆ, ಖೇಂಗರನು ಮಾಲ್ವಾಕ್ಕೆ ದಂಡಯಾತ್ರೆಯಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಜಯಸಿಂಹನ ರಾಜಧಾನಿ ಅನಹಿಲಪಟಕದ (ಈಗ ಪಟಾನ್) ದ್ವಾರಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿ ಒಡೆದನು, ಇದು ಜಯಸಿಂಹನನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಕೆರಳಿಸಿತು.

ಖೇಂಗರ ಜುನಾಗಢದ ಉಪಾರ್ಕೋಟ್ ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಆದರೆ ತನ್ನ ರಾಣಿ ರಣಕಾದೇವಿಯನ್ನು ಜುನಾಗಢದ ಬಳಿಯ ಗಿರ್ನಾರ್ ಬೆಟ್ಟದ ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿರುವ ತಮ್ಮ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿಕೊಂಡನು. ಕಾವಲುಗಾರನನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ಅವನ ಸೋದರಳಿಯರಾದ ವಿಸಾಲ್ ಮತ್ತು ದೇಸಾಲ್ ಮಾತ್ರ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಖೇಂಗಾರನು ರಣಕದೇವಿಯ ದರ್ಶನಕ್ಕೆಂದು ಉಪರ್ಕೋಟ್‌ನಿಂದ ಗಿರ್ನಾರ್ ಕೋಟೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದನು. ಒಂದು ದಿನ ಅವನು ದೇಸಾಲ್ ಅಲ್ಲಿ ಕುಡಿದಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ದೇಸಾಲ್‌ನಿಗೆ ರಾಣಿಯೊಂದಿಗೆ ಅನುಚಿತ ಅನ್ಯೋನ್ಯತೆಯಿದೆಯೆಂಬ ಆರೋಪ ಮಾಡಿದನು. ನಂತರ ಅವನು ದೇಸಾಲ್ ಮತ್ತು ವಿಸಾಲ್ ಇಬ್ಬರನ್ನೂ ಜುನಾಗಢದಿಂದ ಹೊರಹಾಕಿದನು.

ಅವರು ಜಯಸಿಂಹನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಜುನಾಗಢದ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಲು ಹೇಳಿದರು. ಅವರು ಧಾನ್ಯ ಹೊತ್ತ ಕೆಲವು ದನಗಳೊಂದಿಗೆ ಉಪಾರ್ಕೋಟ್‌ಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ, ಕಾವಲುಗಾರರನ್ನು ಕೊಂದು ಅರಮನೆಯ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಿದರು. ಖೇಂಗರ ಹೊರಬಂದು ಹೋರಾಡಿ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮಡಿದನು ಮತ್ತು ಉಪಾರ್ಕೋಟ್ ಅನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಇದಾದ ನಂತರ ದೇಸಾಲ್ ಮತ್ತು ವಿಸಾಲ್ ಜಯಸಿಂಹನನ್ನು ಗಿರ್ನಾರ್ ಕೋಟೆಗೆ ಕರೆದೊಯ್ದು ತಮ್ಮ ಚಿಕ್ಕಮ್ಮ ರಾಣಿ ರಣಕಾದೇವಿಯನ್ನು ದ್ವಾರವನ್ನು ತೆರೆಯಲು ಕೇಳಿಕೊಂಡರು. ಏನಾಯಿತು ಎಂದು ತಿಳಿಯದೆ ಅವಳು ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದಳು. ನಂತರ ಜಯಸಿಂಹ ಒಳಗೆ ಬಂದು ಅವಳ ಇಬ್ಬರು ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ನೋಡಿ ಅವರಿಗೆ ಮರಣದಂಡನೆ ವಿಧಿಸಿದನು. ಜಯಸಿಂಹನು ರಣಕಾದೇವಿಯನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಅನಾಹಿಲಪಾತಕದ ಕಡೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಿದನು.

ಅವರು ಹೋಗುವಾಗ, ಭೋಗವೋ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿರುವ ವರ್ಧಮಾನಪುರದಲ್ಲಿ (ಈಗ ವಾಧ್ವಾನ್ ) ರಣಕದೇವಿಯ ಉದಾತ್ತ ಸ್ವಭಾವಕ್ಕೆ ಮರುಳಾಗಿ, ಅವನು ಅವಳನ್ನು ತನ್ನ ಮೊದಲ ರಾಣಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲು ಮುಂದಾದನು. ಆದರೆ ಅವಳು ಅವನಿಗೆ ತನ್ನ ಮುಗ್ಧ ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತು ಅವಳ ಗಂಡನ ಸಾವನ್ನು ಕ್ಷಮಿಸಲು ಎಂದೂ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಿದಳು. ನಂತರ ಅವಳು ಜಯಸಿಂಹನನ್ನು ಶಪಿಸಿ, ಅವನು ಮಕ್ಕಳಿಲ್ಲದೆ ಸಾಯಬೇಕೆಂದು ಶಾಪವಿಟ್ಟಳು. ನಂತರ, ಅವಳು ತನ್ನ ಪತಿಯ ಚಿತೆಯ ಮೇಲೆ, ಅವನ ಪೇಟವನ್ನು ತನ್ನ ಮಡಿಲಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ತನ್ನನ್ನು ತಾನು ಸುಟ್ಟುಕೊಂಡು ಸತಿ ವ್ರತವನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡಳು. ಅವಳ ಶಾಪ ಫಲಿಸಿತು ಮತ್ತು ಜಯಸಿಂಹ ಮಕ್ಕಳಿಲ್ಲದೆ ಸತ್ತನು.

ಐತಿಹಾಸಿಕತೆ

ನೈಋತ್ಯದಿಂದ ರಣಕದೇವಿ ದೇವಾಲಯ, ವಾಧ್ವಾನ್, ೧೮೯೯

ಬಾರ್ಡಿಕ್ ವೃತ್ತಾಂತಗಳಲ್ಲಿ ರಣಕಾದೇವಿ ಉಚ್ಚರಿಸಿದ ಹಲವಾರು ಸೋರಥಗಳು (ದ್ವಿಪದಿಗಳು) ದುಃಖವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತವೆ ಆದರೆ ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಸ್ತುವಾಗಿ ಅವುಗಳ ಉಪಯುಕ್ತತೆ ಸಂದೇಹಾಸ್ಪದವಾಗಿದೆ. ರಣಕದೇವಿಯ ಅಸ್ತಿತ್ವವೂ ಸಹ ಸಂದೇಹಾಸ್ಪದವಾಗಿದೆ. ಪುರಾತನ-ಪ್ರಬಂಧ-ಸಂಗ್ರಹ ಅಥವಾ ಮೇರುತುಂಗನ ಪ್ರಬಂಧ-ಚಿಂತಾಮಣಿಯಂತಹ ಚೌಳುಕ್ಯರ ಕಾಲದ ವೃತ್ತಾಂತಗಳಲ್ಲಿ ರಣಕಾದೇವಿಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ ಆದರೆ ಬದಲಿಗೆ ಅವರು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಸೋನಲಾದೇವಿ ಮತ್ತು ಸುನಾಲಾದೇವಿ ಹೆಸರನ್ನು ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಖೇಂಗಾರನ ಮರಣದ ನಂತರ ಸೋನಲದೇವಿ ಹೇಳಿದ ಅಪಭ್ರಂಶ ಪದ್ಯಗಳು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಹನ್ನೊಂದು ಮತ್ತು ಎಂಟು ಇವೆ.

ರಣಕದೇವಿಯ ಪಲಿಯಾ (ಸ್ಮಾರಕ ಕಲ್ಲು) ಮತ್ತು ಒಂದು ದೇವಾಲಯವು ಇನ್ನೂ ವಾಧ್ವಾನ್‌ನ ಭೋಗವೋ ನದಿಯ ದಕ್ಷಿಣ ದಡದಲ್ಲಿದೆ. ಆದರೂ ರಣಕದೇವಿಯ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಮೊದಲೇ ಛಪಾ ರಾಜವಂಶದ ಧರಣಿವರಾಹನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ (೯ ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊನೆಯ ತ್ರೈಮಾಸಿಕ) ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ತೋರುತ್ತದೆ.

ಜನಪ್ರಿಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ

ಈ ದಂತಕಥೆಯ ಹಲವಾರು ಮಾರ್ಪಾಡುಗಳು ಸೌರಾಷ್ಟ್ರದ ಗಾಯಕರು ಮತ್ತು ಜನರಲ್ಲಿ ಇನ್ನೂ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿವೆ. ಖೇಂಗರ ಮತ್ತು ರಣಕಾದೇವಿಯವರ ಲಾವಣಿಯ ಕೆಲವು ಪದ್ಯಗಳು ತುಂಬಾ ಕಾವ್ಯಾತ್ಮಕವಾಗಿವೆ. ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ಕಿನ್ಲೋಚ್ ಫೋರ್ಬ್ಸ್ ಅವರ ರಸ ಮಾಲಾದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಗಿದೆ. ಅಂತಹ ಒಂದು ಪದ್ಯ ಹೀಗಿದೆ:

ಕೊಲೆಗಡುಕ ಗಿರ್ನಾರ್, ಇದು ನಿನಗೆ ನಾಚಿಕೆಗೇಡಿನ ಸಂಗತಿ , ನೀನೂ ಪತನ ಹೊಂದಬೇಕಿತ್ತು; ಖೇಂಗಾರ ಸತ್ತಾಗ ರಣಕಾದೇವಿ ಹೀಗೆ ಅಳುತ್ತಿದ್ದಳು. 

ಅನಂತಪ್ರಸಾದ್ ತ್ರಿಕಮಲಾಲ್ ವೈಷ್ಣವ್ ಅವರು ಬರೆದ ಗುಜರಾತಿ ಕಾದಂಬರಿ ರಣಕ್ದೇವಿ (೧೮೮೩) ಅವಳ ಮೇಲೆ ಆಧಾರಿತವಾಗಿದೆ. ಅಮರ ಚಿತ್ರ ಕಥಾ ದಂತಕಥೆಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ರಣಕ್ ದೇವಿ: ದಿ ಸ್ಟೋರಿ ಆಫ್ ಎ ಗ್ರೇಟ್ ಕ್ವೀನ್ ಆಫ್ ಸೌರಾಷ್ಟ್ರ (೧೯೭೭, #೪೫೨) ಎಂಬ ಹಾಸ್ಯ ಕೃತಿಯನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದೆ.

ಗುಜರಾತಿನ ಜನಪದ ರಂಗಭೂಮಿಯಾದ ಭಾವೈನ ನಾಟಕವಾದ ಸಾಧಾರ ಜೆಸಂಗ್‌ನಲ್ಲಿ ಅವಳ ಪಾತ್ರವಿದೆ. ಗಧ್ ಜುನೋ ಗಿರ್ನಾರ್ (೧೯೬೭) ಅವಳ ದಂತಕಥೆಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ಗುಜರಾತಿ ನಾಟಕವಾಗಿದೆ. ರಣಕದೇವಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಎರಡು ಮೂಕಿ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ; ಒಂದು ೧೯೨೩ ರಲ್ಲಿ ಎಸ್.ಎನ್. ಪಠಣಕರ್ ನಿರ್ದೇಶನದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದು ೧೯೩೦ ರಲ್ಲಿ ಚಂದೂಲಾಲ್ ಶಾ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ನಾನುಭಾಯಿ ವಕೀಲ್ ನಿರ್ದೇಶನದಲ್ಲಿ. ನಿರೂಪಾ ರಾಯ್ ನಟಿಸಿ, ವಿ.ಎಂ. ವ್ಯಾಸ್ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ ಗುಜರಾತಿ ಚಲನಚಿತ್ರ ರಣಕ್ದೇವಿ (೧೯೪೬) ಕೂಡ ನಿರ್ಮಾಣವಾಯಿತು. ಬಾಬುಭಾಯಿ ಮಿಸ್ತ್ರಿ ನಿರ್ದೇಶನದ ಮತ್ತೊಂದು ಚಿತ್ರ ರಣಕ್ದೇವಿ (೧೯೭೩) ನಲ್ಲಿ ತರಲಾ ಮೆಹ್ತಾ, ಉಪೇಂದ್ರ ತ್ರಿವೇದಿ, ಅರವಿಂದ್ ತ್ರಿವೇದಿ ಮತ್ತು ಅರವಿಂದ್ ಪಾಂಡ್ಯ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ನಟಿಸಿದ್ದಾರೆ.