ಸಂಜ್ಞಾ

 

ಸಂಜ್ಞಾ
ಮೋಡಗಳು ಮತ್ತು ಮುಸ್ಸಂಜೆಯ ದೇವತೆ
ಸಂಜ್ಞಾ ಹಾಗೂ ಛಾಯಾರೊಂದಿಗೆ ಸೂರ್ಯ
ಇತರ ಹೆಸರುಗಳು	ಸರಣ್ಯು, ಸುರೇಣು, ಸಂಧ್ಯಾ, ಸಂಜನಾ, ಸುವರ್ಚಲ, ರಂಡಾಲ್, ಸೌರಿ
ದೇವನಾಗರಿ	संज्ञा
ಸಂಸ್ಕೃತ ಲಿಪ್ಯಂತರಣ	Samjñā
ಸಂಗಾತಿ	ಸೂರ್ಯ
ಒಡಹುಟ್ಟಿದವರು	ತ್ರಿಶಿರಸ್ (ಅವಳಿ ಸಹೋದರ) ಛಾಯ (ಪ್ರತಿಬಿಂಬ)
ಮಕ್ಕಳು	ಯಮ, ಯಮಿ, ಅಶ್ವಿನಿಯರು, ಶ್ರದ್ಧದೇವ ಮನು ಮತ್ತು ರೇವಂತ
ತಂದೆತಾಯಿಯರು	ವಿಶ್ವಕರ್ಮ (ತಂದೆ)

ಸಂಜ್ಞಾ ಅಥವಾ ಸಮ್ಜ್ಞಾ (ಸಂಸ್ಕೃತ: संज्ञा, ಐ‍ಎ‍ಎಸ್‍ಟಿ: Samjñā ), ಇವಳನ್ನು ಸರಣ್ಯು ( ಐ‍ಎ‍ಎಸ್‍ಟಿ: Saranyū ) ಮತ್ತು ಸಂಧ್ಯಾ (ಸಂಸ್ಕೃತ: सन्ध्या) ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇವಳು ಒಬ್ಬ ಹಿಂದೂ ದೇವತೆ ಮತ್ತು ಸೂರ್ಯ ದೇವರ ಮುಖ್ಯ ಪತ್ನಿ. ಅವಳು ಹಿಂದೂ ದೇವತಾಶಾಸ್ತ್ರದ ಆರಂಭಿಕ ದೇವತೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬಳು ಮತ್ತು ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಾಳೆ. ಹರಿವಂಶ ಮತ್ತು ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಪುರಾಣ ಸೇರಿದಂತೆ ನಂತರದ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಸರಣ್ಯು ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ಸರಣ್ಯುವಿನ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಮುಖವಾದ ದಂತಕಥೆಯು ಸೂರ್ಯನನ್ನು ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿ ತ್ಯಜಿಸಿ ಛಾಯಾಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದೆ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ, ಸರಣ್ಯು ಸಾವಿನ ದೇವರು ಯಮ, ನದಿ-ದೇವತೆ ಯಾಮಿ, ಮನು, ದೈವಿಕ ಅವಳಿ ವೈದ್ಯರು ಅಶ್ವಿನಿ ಕುಮಾರರು ಮತ್ತು ದೇವರು ರೇವಂತನ ತಾಯಿ.

ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ ಮತ್ತು ವಿಶೇಷಣಗಳು

Saraṇyū ಎಂಬುದು saraṇyú ಎಂಬ ವಿಶೇಷಣದ ಸ್ತ್ರೀ ರೂಪವಾಗಿದೆ. ಇದರರ್ಥ "ತ್ವರಿತ, ವೇಗವುಳ್ಳ", ಇದನ್ನು ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ ನದಿಗಳು ಮತ್ತು ಗಾಳಿಗೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ ( ಸರಯೂ ಕೂಡ ಹೋಲಿಕೆ ಮಾಡಿ). ಸರಣ್ಯುವನ್ನು ಬೇಗದ-ವೇಗದ ಚಂಡಮಾರುತದ ಮೋಡ" ಎಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಹರಿವಂಶ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ನಂತರದ ಪಠ್ಯದಲ್ಲಿ (೫ ನೇ ಶತಮಾನ ಸಿ‍ಇ), ಸರಣ್ಯುವನ್ನು ಸಂಜ್ಞಾ ಅಥವಾ ಸಮ್ಜ್ಞಾ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರರ್ಥ 'ಚಿತ್ರ', 'ಚಿಹ್ನೆ' ಅಥವಾ 'ಹೆಸರು'. ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ, ಸಮ್ಜ್ಞಾಳನ್ನು ಸಂಧ್ಯಾ, ಸಂಜನಾ ಮತ್ತು ಸುವರ್ಚಲಾ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಹೆಸರುಗಳಿಂದ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಪಠ್ಯ ಮೂಲಗಳು ಮತ್ತು ಕುಟುಂಬ

ಸೂರ್ಯ ಮತ್ತು ಅವನ ಇಬ್ಬರು ಪತ್ನಿಯರ ಪ್ರತಿಮೆಗಳು — ಸಮ್ಜ್ಞಾ ಮತ್ತು ಛಾಯಾ

ಸಂಜ್ಞೆಯ ಆರಂಭಿಕ ಪುರಾವೆಯು ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ (ಸುಮಾರು ೧೨೦೦-೧೦೦೦ ಬಿಚಿ‍ಇ) ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ, ಅಲ್ಲಿ ಅವಳನ್ನು ಸರಣ್ಯು ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ತ್ವಸ್ಟಾರ್ ದೇವತೆಯ ಮಗಳು ಎಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ (ನಂತರದ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಕರ್ಮ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ) ಮತ್ತು ತ್ರಿಸಿರಸ್ ಎಂಬ ಅವಳಿ ಸಹೋದರ ಇದ್ದಾನೆ. ಆಕೆಯ ಪತಿಯನ್ನು ವಿವಾಸ್ವಾನ್ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದನ್ನು ಸೂರ್ಯನ ಸಮಾನಾರ್ಥಕ ಎಂದು ಅರ್ಥೈಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವನೊಂದಿಗೆ, ಅವಳಿಗೆ ಆರು ಮಕ್ಕಳಿದ್ದಾರೆ. ಕೆಲವು ಶತಮಾನಗಳ ನಂತರ, ಯಕ್ಷನ ನಿರುಕ್ತದಲ್ಲಿ (ಸುಮಾರು ೫೦೦ ಬಿಸಿ‍ಇ) ಅದೇ ಕಥೆಯನ್ನು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಯಕ್ಷನ ನಂತರ ಕೆಲವು ಶತಮಾನಗಳ ನಂತರ, ಬೃಹದ್ದೇವತೆಯ ಪಠ್ಯವು ಅದೇ ಕಥೆಯನ್ನು ಅಶ್ವಿನಿಯರ ಜನ್ಮದ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ವಿವರಗಳೊಂದಿಗೆ ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ಹರಿವಂಶ (ಸುಮಾರು ೫ ನೇ ಶತಮಾನ ಸಿ‍ಇ) ಅವಳನ್ನು ಸಂಜ್ಞಾ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ನಂತರ ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಪುರಾಣ, ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ಕೂರ್ಮದಂತಹ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಜ್ಞಾವನ್ನು ವಿಶ್ವಕರ್ಮನ ಮಗಳು ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅವಳ ನೆರಳನ್ನು ಛಾಯಾ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ, ಛಾಯಾ ಅವಳ ಜೈವಿಕ ಸಹೋದರಿ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಮೂಲಗಳು ಈ ಕೆಳಕಂಡವರು ಸರಣ್ಯುನಿಂದ ಸೂರ್ಯ ಪಡೆದ ಮಕ್ಕಳು ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ:

• ಶ್ರದ್ಧಾದೇವ ಮನು — ಮಾನವರ ಪೂರ್ವಜ
• ಯಮ — ಸಾವಿನ ಅಧಿಪತಿ
• ಯಾಮಿ — ಯಮುನಾ ಮಹಿಳೆ
• ಅಶ್ವಿನ್ಸ್ - ದೈವಿಕ ಅವಳಿ ವೈದ್ಯರು.
• ರೇವಂತ — ಕುದುರೆಗಳ ಒಡೆಯ

ದಂತಕಥೆಗಳು

ಹರಿವಂಶದ ಚಿತ್ರ ಅಶ್ವಿನಿಕುಮಾರರ ಜನನ

ಅನೇಕ ಗ್ರಂಥಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ತ್ವಸ್ಟಾರ್ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಕುಶಲಕರ್ಮಿ ದೇವತೆ ವಿಶ್ವಕರ್ಮನಿಗೆ ಸಂಜ್ಞಾ ಮತ್ತು ತ್ರಿಶಿರಸ್ ಎಂಬ ಇಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳಿದ್ದಾರೆ. ಸರಣ್ಯು ಸುಂದರ ಕನ್ಯೆಯಾಗಿ ಬೆಳೆದ ನಂತರ, ತ್ವಸ್ಟಾರ್ ತನ್ನ ಮಗಳ ಸ್ವಯಂವರವನ್ನು ಏರ್ಪಡಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ಮಹಿಳೆ ತನ್ನ ಪತಿಯನ್ನು ಅರ್ಹ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ಗುಂಪಿನಿಂದ ಆರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ಸಮ್ಜ್ಞಾ ಸೂರ್ಯ ದೇವರಾದ ಸೂರ್ಯನನ್ನು (ಅಲಿಯಾಸ್ ವಿವಸ್ವಾನ್) ಮದುವೆಯಾಗುತ್ತಾಳೆ.

ಸಮ್ಜ್ಞಾ ತನ್ನ ವೈವಾಹಿಕ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅತೃಪ್ತಳಾಗಿರುತ್ತಾಳೆ. ಹರಿವಂಶವು ಹೇಳುವಂತೆ ಸೂರ್ಯನ ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಶಾಖವು ಅವಳನ್ನು ನೋಡಲು ಅವನಿಗೆ ಅಹಿತಕರವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ, ಸೂರ್ಯನ ತೇಜಸ್ಸು ಅಥವಾ ಶಾಖವನ್ನು ತಡೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಸಮ್ಜ್ಞಾನ ನಡವಳಿಕೆಯು ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವಳ ನಡವಳಿಕೆಯು ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಕೋಪಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವನು ಅವಳ ಮುಂದೆ ಜನಿಸಿದ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಶಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಯಮ ಮತ್ತು ಯಾಮಿಯ ಜನನದ ನಂತರ, ಅವಳು ಹೆಚ್ಚು ಚುಚ್ಚು ಮಾತುಗಳನ್ನು ಸಹಿಸಲಾರದೆ ತನ್ನ ಗಂಡನನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಹೊರಡುವ ಮೊದಲು, ಅವಳು ತನ್ನ ನೆರಳಿನಿಂದ ( ಛಾಯಾ ) ಅದೇ ರೀತಿ ಕಾಣುವ ಮಹಿಳೆಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತಾಳೆ ಮತ್ತು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಕೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ವೈದಿಕ ಖಾತೆಗಳಲ್ಲಿ, ಮಹಿಳೆ ಸವರ್ಣ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಂತೆಯೇ ಕಾಣುವ ಮಹಿಳೆ. ಹರಿವಂಶ ಮತ್ತು ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ, ಸಮ್ಜ್ಞಾ ತನ್ನ ತಂದೆಯ ನಿವಾಸವನ್ನು ತಲುಪುತ್ತಾಳೆ ಆದರೆ ಅವನು ಅವಳನ್ನು ಹಿಂದಿರುಗುವಂತೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಅಸಹಾಯಕಳಾದ ಅವಳು ಕುದುರೆಯ ರೂಪವನ್ನು ಧರಿಸಿ ಕುರು ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ತಿರುಗುತ್ತಾಳೆ. ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ, ಇದೇ ರೀತಿಯ ದಂತಕಥೆಯನ್ನು ಪರಾಶರ ಋಷಿ ಪಠಿಸುತ್ತಾನೆ ಆದರೆ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ತಪಸ್ಸನ್ನು ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಅವನ ಶಾಖವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಸಂಜ್ಞಾ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಬಿಡುತ್ತಾಳೆ.

ಏತನ್ಮಧ್ಯೆ, ಬದಲಿ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿದಿಲ್ಲದ ಸೂರ್ಯ, ನೋಟವನ್ನು ಒಂದೇ ರೀತಿ ತುಂಬುತ್ತಾನೆ. ಛಾಯಾ ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಪಕ್ಷಪಾತಿ. ಯಮ ನಂತರ ಹರಿವಂಶದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕಾಲಿನಿಂದ ಅವಳನ್ನು ನಿಂದಿಸಿ ಬೆದರಿಕೆ ಹಾಕುತ್ತಾನೆ. ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಪುರಾಣವು ಅವಳನ್ನು ಒದೆಯುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಛಾಯಾ ಅವನ ಮೇಲೆ ಶಾಪವನ್ನು ಹಾಕುತ್ತಾಳೆ ಎಂದು ಎಲ್ಲಾ ಪಠ್ಯಗಳು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಆವೃತ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ, ಅವಳು ಯಮನ ಕಾಲು ಹುಳುಗಳಿಂದ ಸೋಂಕಿಗೆ ಒಳಗಾಗುವಂತೆ ಅಥವಾ ಬೇರ್ಪಡುವಂತೆ ಅಥವಾ ಎರಡನ್ನೂ ಶಪಿಸುತ್ತಾಳೆ. ತಾಯಿಯು ನೀಡಿದ ಕಠಿಣ ಶಿಕ್ಷೆಯಿಂದಾಗಿ ಸೂರ್ಯ ಅವಳು ಯಮನ ತಾಯಿಯಲ್ಲ ಎಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತಾನೆ. ತನ್ನ ಮಗುವಿನ ತಾಯಿಯ ಈ ನಡವಳಿಕೆಯು ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಅನುಮಾನಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಛಾಯಾಳನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದ ನಂತರ, ಅವಳು ಇಡೀ ಘಟನೆಯನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸುತ್ತಾಳೆ.

ದುಃಖಿತನಾದ ಸೂರ್ಯ ತನ್ನ ಮಾವನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ತನ್ನ ಪ್ರಕಾಶವನ್ನು ಗುಣಪಡಿಸುವಂತೆ ಕೇಳುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ವಿಶ್ವಕರ್ಮನು ಸೂರ್ಯನ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಅವನು ನಂತರ ನೋಡಲು ಆಹ್ಲಾದಕರನಾಗುತ್ತಾನೆ. ಸೂರ್ಯ ನಂತರ ಕುದುರೆಯ ರೂಪದಲ್ಲಿದ್ದ ಸಮ್ಜ್ಞಾಳನ್ನು ಪತ್ತೆ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಅವಳನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡ ನಂತರ ಅವನು ಸ್ಟಾಲಿಯನ್ ರೂಪವನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಅವಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗುತ್ತಾನೆ. ಸಮ್ಜ್ಞಾ ತನ್ನ ಮೂಗಿನ ಮೂಲಕ ಅವಳಿ ಅಶ್ವಿನ್‌ಗಳನ್ನು ಹೆರಿಗೆ ಮಾಡುತ್ತಾಳೆ. ಸೂರ್ಯ ಅವಳಿಗೆ ತನ್ನ ಸಾಮಾನ್ಯ ರೂಪವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತಾನೆ. ಸಂಜನಾ ತನ್ನ ಗಂಡನ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ನೋಡಿ ಸಂತಸಗೊಂಡು ತನ್ನ ನವಜಾತ ಅವಳಿ ಮಕ್ಕಳೊಂದಿಗೆ ತನ್ನ ನಿವಾಸಕ್ಕೆ ಮರಳುತ್ತಾಳೆ. ಹರಿವಂಶದ ಹಿಂದಿನ ಆವೃತ್ತಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ, ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಪುರಾಣವು ಅಶ್ವಿನ್‌ಗಳ ಜನನದ ನಂತರ ತನ್ನ ಶಾಖವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ಸೂರ್ಯ ತನ್ನ ಮಾವನನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಕೆಲವು ಪಠ್ಯಗಳು ಕುದುರೆಗಳ ದೈವಿಕ ಯಜಮಾನನಾದ ರೇವಂತ್‌ನನ್ನು ಸಂಜನಾಳ ಮಗನೆಂದು ಸೇರಿಸುತ್ತವೆ. ಅನೇಕ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಶ್ವಕರ್ಮ ಅನೇಕ ಆಕಾಶ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ರಚಿಸಲು ಸೂರ್ಯನ ಶಾಖವನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾನೆ.

ಆಧಾರ

• Kinsley, David R (1986). Hindu Goddesses: Vision of the Divine Feminine in the Hindu Religious Traditions. University of California Press. ISBN 81-208-0379-5.