ಪಂಚರಂಗ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳು
ಪಂಚರಂಗ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳು ಅಥವಾ ಪಂಚರಂಗಗಳು ("ಐದು ರಂಗಗಳು ಅಥವಾ ರಂಗನಾಥಗಳು") ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವಿನ ರೂಪವಾದ ರಂಗನಾಥನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಐದು ಪವಿತ್ರ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳ ಸಮೂಹವಾಗಿದೆ. ಐದು ಪಂಚರಂಗ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳು ತಮ್ಮ ಸತತ ಸ್ಥಳಗಳ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ, ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿವೆ: ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣವು ಆದಿ ರಂಗಂ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ, ಇದು ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿರುವ ಮೊದಲ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ; ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿರುವ ಶ್ರೀರಂಗಂ ( ತಿರುಚಿರಾಪಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ದ್ವೀಪ) ಕಸ್ತೂರಿ ರಂಗಂ ಅಥವಾ ಅಂತ್ಯ ರಂಗಂ (ಕೊನೆಯ ದೇವಾಲಯ), ತಮಿಳುನಾಡಿನ ತಿರುಪ್ಪರ್‌ನಗರದಲ್ಲಿರುವ ಕೋವಿಲಾಡಿ ಅಥವಾ ಅಪ್ಪಲರಂಗ , ಮೈಲಾಡುತುರೈ ಅಥವ ಮಯುರಂನ ತಿರುಯಿಂಡಲೂರಿನಲ್ಲಿರುವ ಪರಿಮಳ ರಂಗನಾಥ ಪೆರುಮಾಳ್ ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ಸಿರ್ಕಾಜಿ ಬಳಿಯ ಶ್ರೀ ರೆಂಗನಾಥ ಪೆರುಮಾಳ್ ದೇವಸ್ಥಾನ, ವದರೆಂಗಂ, ತಮಿಳುನಾಡು, ೬೦೯೧೦೮. [೧]
ಕುಂಭಕೋಣಂನಲ್ಲಿರುವ ಸಾರಂಗಪಾಣಿ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಕೆಲವು ಉಲ್ಲೇಖಗಳಲ್ಲಿ ವತರಂಗದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. [೨] [೩] [೪]
ಶ್ರೀ ರಂಗನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಆದಿರಂಗ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಈ ದೇವಾಲಯವು ಕರ್ನಾಟಕದ ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣದ ಕಾವೇರಿಯ ದಡದಲ್ಲಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಮೂಲತಃ ೮೯೪ ಸಿ‍ಇ ಯಲ್ಲಿ ಗಂಗಾ ರಾಜವಂಶದ ತಿರುಮಲಯ್ಯ ನಿರ್ಮಿಸಿದನು. [೫] ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೧ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಹೊಯ್ಸಳರಿಂದ ಮತ್ತು ವಿಜಯನಗರ ರಾಜರಿಂದ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲಾಯಿತು. [೬] [೭] ಈ ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರಧಾನ ದೇವತೆಯಾದ ರಂಗನಾಥನನ್ನು ಮುಸ್ಲಿಂ ದೊರೆ ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನನು ಗೌರವಿಸಿದ್ದನು. [೮] [೯]
ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣವನ್ನು ಆಳಿದ ನಾಯಕ ದೊರೆ ಅಲ್ಲಿ ಕೋಟೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಸಂಪತ್ತಿನಿಂದ ಶ್ರೀ ರಂಗನಾಥ ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿದನು. ಅವನ ವಂಶಸ್ಥರು ೧೪೯೫ ರವರೆಗೆ ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣವನ್ನು ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವವರೆಗೂ ಆಳಿದರು. ಕರ್ನಾಟಕದ ದೊಡ್ಡ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ಮೂರು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ: ದೇವಾಲಯದ ಒಳಭಾಗವು ಹೊಯ್ಸಳರ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಹಿಂದಿನದು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ;[ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ ಬೇಕಾಗಿದೆ] ಗೋಪುರವನ್ನು ವಿಜಯನಗರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ[೬] ಮತ್ತು ಆರು ಕಥೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ವರ್ಣರಂಜಿತವಾಗಿ ಪ್ಲ್ಯಾಸ್ಟೆಡ್ ಮತ್ತು ವಿಗ್ರಹಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ರಂಗನಾಥನ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿನ ಮುಖ್ಯ ವಿಗ್ರಹವು ಐದು ತಲೆಯ ಸರ್ಪದ ಮೇಲೆ ಒರಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಬಹಳ ಪುರಾತನವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸ್ಥಳೀಯ ದಂತಕಥೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಇದು ೩೬೦೦ ವರ್ಷಗಳಷ್ಟು ಹಳೆಯದು ಮತ್ತು ದೇವರ ಕೊಡುಗೆಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. [೧೦] ಈ ದೇವಾಲಯದ ಮುಂಭಾಗದ ಅಂಗಳದಲ್ಲಿ ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನನ ತಂದೆಯಾದ ಮುಸ್ಲಿಂ ದೊರೆ ಹೈದರ್ ಅಲಿ ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿ ನೀಡಿದ ರಥವಿದೆ. [೬]
ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಪೂರ್ವ ರಂಗನಾಥ ಕ್ಷೇತ್ರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಇದೇ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ದ್ವೀಪದಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ ಪಶ್ಚಿಮ ರಂಗನಾಥ ಕ್ಷೇತ್ರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. [೫]
ದೇವಾಲಯವು ಮೈಸೂರು ನಗರದಿಂದ ೧೬ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದ ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿದೆ, ಇದು ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಶ್ರೀ ರಂಗನಾಥ ದೇವರ ಹೆಸರನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. [೧೧] ವಾರ್ಷಿಕ ರಂಗನಾಥ ಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಜಾತ್ರೆಯು ದೇವಾಲಯದ ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಪೌಷಾ (ಡಿಸೆಂಬರ್/ಜನವರಿ) ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.[ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ ಬೇಕಾಗಿದೆ]
ಶ್ರೀ ರಂಗನಾಥಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನ (ಶ್ರೀರಂಗಂ)
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಶ್ರೀ ರಂಗನಾಥಸ್ವಾಮಿ ದೇವಾಲಯವು ಶ್ರೀರಂಗಂ (ಅಂತ್ಯ ರಂಗ) ದ್ವೀಪದ ಪೂರ್ವ ತೀರದಲ್ಲಿದೆ, ಇದು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಕೈಯಲ್ಲಿನ ಶಂಖದ ಆಕಾರದಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ, ರಂಗನಾಥನು ಒರಗಿರುವ ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿ ಶೇಷನ ಹಾಸಿಗೆಯ ಮೇಲೆ ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಪಡೆಯುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಅವನ ಪತ್ನಿ ರಂಗನಾಯಕಿಯೊಂದಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. [೧೨] ದೇವಾಲಯದ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಅನೇಕ ದಂತಕಥೆಗಳಿವೆ ಆದರೆ ಹೆಚ್ಚು ನಿರೂಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿರುವ ವಿಷಯವೆಂದರೆ, ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತನಾದ ಬ್ರಹ್ಮನು ಇಲ್ಲಿ ತಪಸ್ಸನ್ನು (ಧ್ಯಾನ) ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದನು, ಆಗ ರಂಗನಾಥನು ಕ್ಷೀರ ಸಾಗರದಿಂದ ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದನು. ನಂತರ ಬ್ರಹ್ಮನು ಈ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಸ್ವರ್ಗದಲ್ಲಿರುವ ತನ್ನ ನಿವಾಸವಾದ ಸತ್ಯಲೋಕಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿದಿನ ಪೂಜೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದನು. ಇದನ್ನು ರಾಜ ಇಕ್ಷ್ವಾಕುನ ಹಲವಾರು ವರ್ಷಗಳ ತಪಸ್ಸಿನ ಫಲವಾಗಿ ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ತರಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಇಕ್ಷ್ವಾಕುವಿನ ವಂಶಸ್ಥ ರಾಮನಿಗೆ, ವಿಷ್ಣುವಿನ ಅವತಾರ ಮತ್ತು ಮಹಾಕಾವ್ಯ ರಾಮಾಯಣದ ನಾಯಕನಿಗೆ ತಲೆಮಾರುಗಳ ಮೂಲಕ ರವಾನಿಸಲಾಯಿತು. ರಾಮನು ಅದನ್ನು ವಿಭೀಷಣನಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿದನು. ಅವನು ಲಂಕಾದ ರಾಕ್ಷಸ-ರಾಜ ಮತ್ತು ವಿಭೀಷಣನ ಅಣ್ಣ ರಾವಣನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿದನು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ವಿಭೀಷಣನು ಈ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಲಂಕೆಗೆ (ಇಂದಿನ ಶ್ರೀಲಂಕಾ ) ಕೊಂಡೊಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಅವನು ಶ್ರೀರಂಗಂನಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಲು ಕಾವೇರಿಯ ದಡದಲ್ಲಿ ನಿಂತುಕೊಂಡನು. ನಂತರ ದೇವತೆಯು ಅಲ್ಲಿಯೇ ವಾಸಿಸಲು ಬಯಸಿದರು ಮತ್ತು ಅಂದಿನಿಂದ ಅದು ಅಲ್ಲಿಯೇ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಪೂಜಿತವಾಗಿದೆ.[೧೨] ವಿಭೀಷಣನು ಭಗವಂತನ ನಿರ್ಧಾರದಿಂದ ಬಹಳ ದುಃಖಿತನಾಗಿದ್ದರಿಂದ, ವಿಭೀಷಣನನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಲು ರಂಗನಾಥನು ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಲಂಕೆಯ ಕಡೆಗೆ ಮುಖಮಾಡುತ್ತಾನೆ. [೧೨] ಮತ್ತೊಂದು ದಂತಕಥೆಯಲ್ಲಿ , ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ದೇವತೆ ರಂಗನಾಥನನ್ನು ಶ್ರೀರಂಗಂನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಲು ವಿನಂತಿಸಿದಳು ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.[ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ ಬೇಕಾಗಿದೆ]
ಈ ದೇವಾಲಯವು ಶ್ರೀ ವೈಷ್ಣವ ಪಂಥದ ಸ್ತ್ರೀ ಆಳ್ವಾರ ಸಂತ ಆಂಡಾಳ್‌ನ ದಂತಕಥೆಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ. ಆಕೆಯ ಆಳವಾದ ಆಸೆಯಂತೆ ರಂಗನಾಥ (ವಿಷ್ಣು) ನೊಂದಿಗೆ ಸಾಂಕೇತಿಕವಾಗಿ ವಿವಾಹವಾದರು.ದೇವಾಲಯದ ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿ ಮದುವೆ ನಡೆಯಿತು. [೩] ಆಗ ಆಂಡಾಳ್ ( ಲಕ್ಷ್ಮಿ ದೇವಿಯ ಅವತಾರ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ) ಚಿತ್ರದೊಂದಿಗೆ ವಿಲೀನಗೊಂಡು, ರಂಗನಾಥನ ಭಾಗವಾದಳು.
ಈ ದೇವಾಲಯದ ದೇವತೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಇನ್ನೊಂದು ಘಟನೆಯು ೭ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ವೈಷ್ಣವ ಸಂತ (ವಿಪ್ರ ನಾರಾಯಣರ್)ನಿಗೆ ಸಂಭಂದಿಸಿದೆ. ಅವರು ಭಗವಂತನನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುವ ಸ್ತೋತ್ರಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿರುವ ತಿರುಮಂಡಂಗುಡಿ ಎಂಬ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಶ್ರೀರ್ನಾಗಂನ ಭಗವಾನ್ ರಂಗನಾಥನ ಕಟ್ಟಾ ಭಕ್ತರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಶ್ರೀರಂಗಂನಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸಲು ಬಂದರು ಮತ್ತು ದೇವರಿಗೆ ಮಾಲೆಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅವರು ದೇವದಾಸಿಯನ್ನು ಪ್ರೀತಿಸುತ್ತಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಅವರು ತಪ್ಪು ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ಭಗವಾನ್ ರಂಗನಾಥನು ಅವನ ರಕ್ಷಣೆಗೆ ಬಂದನು ಮತ್ತು ನಂತರ ಅವನಿಗೆ ತೊಂಡರಡಿಪ್ಪೋಡಿ ಆಳ್ವಾರ್ ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. (ಅಂದರೆ: "ಭಗವಂತನ ಪಾದದಲ್ಲಿರುವ ಧೂಳು"). ಅದರ ನಂತರ, ಅವರು ಭಗವಂತನ ಸ್ತುತಿಗಾಗಿ ೫೪ ಸ್ತೋತ್ರಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಅದು ನಲಾಯಿರಪ್ರಬಂಧದ ಭಾಗವಾಗಿದೆ (ಭಗವಂತನನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುವ ೪೦೦೦ ಸ್ತೋತ್ರಗಳು). [೩]
ದೇವಾಲಯವು ಕಾವೇರಿ ನದಿಯಿಂದ ರೂಪುಗೊಂಡ ದ್ವೀಪದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಕೊಲ್ಲಿಡಂ ಸ್ಟ್ರೀಮ್ ಇದನ್ನು ವಿಭಜಿಸಲು ಮತ್ತೆ ದ್ವೀಪದ ಕೆಲವು ಮೈಲುಗಳ ಕೆಳಗೆ ಸೇರುತ್ತದೆ. ದ್ರಾವಿಡ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಇದರ ನಿರ್ಮಾಣದ ಕೀರ್ತಿಯು ೧೪೧೪ ರಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ರಾಜಕುಮಾರ ಪರರಾಜ ಸೇಕರ ಜೊತೆಗೂಡಿ ಉದಯನ್ ಸೇತುಪತಿಯ ಅವಧಿಗೆ ಸೇರಿದೆ; ಆದಾಗ್ಯೂ, ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿದ ಮುಖ್ಯ ಅಭಯಾರಣ್ಯವು ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಆವರಣಗಳು ಮತ್ತು ಮಂಟಪಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ೧೭ ಮತ್ತು ೧೮ ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿವೆ. ಅದರ ನಿರ್ವಹಣೆಗಾಗಿ ೩೫ ಗ್ರಾಮಗಳನ್ನು ನೀಡುವುದರೊಂದಿಗೆ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಲು ೩೫೦ ವರ್ಷಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತು. ಗರ್ಭಗುಡಿಯು ಚೌಕಾಕಾರದಲ್ಲಿದ್ದು, ವೃತ್ತಾಕಾರದ ದೇಗುಲದೊಳಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. [೧೨] ೭.೬ಮೀ ಎತ್ತರದ ಏಳು ಹಂತದ ಗೋಡೆಗಳಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಹೊರಗಿನ ಗೋಡೆಯು ಸುಮಾರು ೧೧ ಕಿ.ಮೀ. ಎತ್ತರವಿದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪತ್ತೊಂದು ಗೋಪುರಗಳಲಿದ್ದು (ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಅಪೂರ್ಣ) , ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಸಮಾನ ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ೨೪ ಮೀ. ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ೧೩-ಶ್ರೇಣಿಯ ರಾಜಗೋಪುರ ಅಥವಾ ಮುಖ್ಯ ಗೋಪುರವನ್ನು, ೧೯೮೭ ರಲ್ಲಿ ಅಹೋಬಿಲ ಮಠದಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಮೈಲುಗಳಷ್ಟು ಭೂದೃಶ್ಯವನ್ನು ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಹೊಂದಿತು. ಸಂಕೀರ್ಣದೊಳಗೆ ಅನೇಕ ಮಂಟಪಗಳು ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯಗಳಿವೆ. ಅಯಿರಂ ಕಾಲ ಮಂಟಪ (ಕೆತ್ತನೆಯ ಗ್ರಾನೈಟ್ ಮತ್ತು ಕೆತ್ತನೆಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ೧೦೦೦ ಕಂಬಗಳ ಸಭಾಂಗಣ) ಮತ್ತು ಹಲವಾರು ಸಣ್ಣ ನೀರಿನ ತೊಟ್ಟಿಗಳು (ಯಾತ್ರಿಕರು ಸ್ನಾನ ಮಾಡಲು ಪ್ರಮುಖವಾದವುಗಳು ಅಗ್ನಿ ತೀರ್ಥ ಮತ್ತು ಕೋಡಿ ತೀರ್ಥ) ಒಳಗೆ ಇವೆ. ಕಾರಿಡಾರ್‌ ಮತ್ತು ಕಂಬಗಳನ್ನು ಬೃಹದಾಕಾರದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಸೊಗಸಾಗಿ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಕಾರಿಡಾರ್‌ಗಳು ಸುಮಾರು ೧೨೦ ಮೀ. ಉದ್ದ, ೫.೨-೬.೪ ಮೀ. ಅಗಲ ಮತ್ತು ನೆಲದಿಂದ ಚಾವಣಿಯವರೆಗೆ ೯.೧ ಮೀ. ಎತ್ತರವಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಒಟ್ಟು ವಿಸ್ತೀರ್ಣ೨೬೪ ಮೀ.x೨೦೦ ಮೀ.. ಕೆಂಪು ಮತ್ತು ಬೂದು ಗ್ರಾನೈಟ್ ಮತ್ತು ಸೈನೈಟ್ ಅನ್ನು ಪಾದಚಾರಿ ಮಾರ್ಗಗಳು, ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳು ಮತ್ತು ಗೋಡೆಗಳ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯವು ಕೆತ್ತಿದ ಗ್ರಿಫಿನ್‌ಗಳು, ದೇವರುಗಳ ವಿಗ್ರಹಗಳು ಮತ್ತು ಮನುಷ್ಯರು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿಗಳ ( ಹುಲಿಗಳು ) ಅಲಂಕಾರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣದ ಗೋಡೆಗಳ ನಡುವಿನ ಜಾಗವು ರಸ್ತೆಗಳು ಮತ್ತು ಮನೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಶ್ರೀರಂಗಂನ ಸಂಪೂರ್ಣ ನಗರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. [೧೨] [೧೩] ಇದು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ದೇವಾಲಯ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.[ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ ಬೇಕಾಗಿದೆ]
ವೈಕುಂಠ ಏಕಾದಶಿ ಉತ್ಸವವು ದೇವಾಲಯದ ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಘಟನೆಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅಸುರರು ಅಥವಾ ರಾಕ್ಷಸರನ್ನು ಏಕಾದಶಿ ದೇವತೆಯ ಸೋಲಿಸಿದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. [೫]
ವಿಷ್ಣು ಸಹಸ್ರನಾಮಕ್ಕೆ (ವಿಷ್ಣುವಿನ ಸಾವಿರ ಹೆಸರುಗಳು) ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವನ್ನು ಬರೆದಿರುವ ಆ ಕಾಲದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕವಿ ಪರಾಶರ ಬಟ್ಟರು, ಶ್ರೀರಂಗಂ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಎದೆಯ ಮೇಲೆ ತುಳಸಿ ( ತುಳಸಿ ) ಮಾಲೆ,ಕೌಸ್ತುಭ, ವೈಜಯಂತಿ ಹರ (ಒಂದು ಹಾರ) ಮತ್ತು ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣನ ದೈವಿಕ ಆಭರಣಗಳಾಗಿದ್ದ ಇತರ ಆಭರಣಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ರಂಗನಾಥನ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಶ್ರೀ ಅಪ್ಪಕ್ಕುಡತಾನ್ ಪೆರುಮಾಳ್ ದೇವಸ್ಥಾನ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಶ್ರೀ ಅಪ್ಪಕ್ಕುಡತಾನ್ ಪೆರುಮಾಳ್ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ತಿರುಪ್ಪರ್ ನಗರ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಕೊಲ್ಲಡಂನಿಂದ ೩ ಮೀ. ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿದೆ. ಇದು ೧೦೮ ದಿವ್ಯ ದೇಶಂಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ [೫] ಮತ್ತು ಪಂಚರಂಗ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. [೪]
ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ ದೇವರು ರಂಗನಾಥ, ಒರಗಿರುವ ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಆದಿ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಗೋಪುರವು ಇಂದಿರಾ ವಿಮಾನದ (ವಿಮಾನ) ಆಕಾರದಲ್ಲಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಆವರಣದಲ್ಲಿ ವಾಜಿಕಟ್ಟಿ ವಿನಾಯಕ (ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿ ವಿನಾಯಕ ) ಅಥವಾ ಗಣೇಶನ ಗುಡಿಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಸ್ಥಳದ ದಂತಕಥೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ರಾಜ ಉಪಮನ್ಯು ಮತ್ತು ಪರಾಶರ ಋಷಿ ಇಲ್ಲಿ ಭಗವಾನ್ ಅಪ್ಪಕುದತನನ್ನು ನೋಡಿದರು ಮತ್ತು ರಾಜ ಉಪಮನ್ಯು ದೇವರಿಗೆ ಆಹಾರದ ನೈವೇದ್ಯವಾಗಿ ಅಪ್ಪಂ ಅನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿದನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ ಭಗವಂತನಿಗೆ ಅಪ್ಪಕುದತನ್ ಎಂದು ಹೆಸರು ಬಂದಿತು. ಈ ದೇವರಿಂದ ಇಂದ್ರನ ಗರ್ವವು ನಾಶವಾಯಿತು ಮತ್ತು ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಋಷಿಯ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಸಾವಿನ ಭಯವು ಹೋಯಿತು ಮತ್ತು ರಾಜ ಉಪರಿ ಸಿರವಸು ಪಾಪ ಮತ್ತು ಶಾಪಗಳಿಂದ ಮುಕ್ತನಾದನು. ಸಂತ ಪೆರಿಯಾಳ್ವಾರ್ ಅವರು ಮೋಕ್ಷ ಪಡೆಯುವ ಮೊದಲು ದೇವರ ಮುಂದೆ ಭಗವಂತನನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುವ ಸ್ತೋತ್ರವಾದ ಮಂಗಳಶಾಸನಂ ಅನ್ನು ಹಾಡಿದರು. [೧೪]
ಸಾರಂಗಪಾಣಿ ದೇವಸ್ಥಾನ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಕುಂಭಕೋಣಂನಲ್ಲಿ ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿರುವ ಸಾರಂಗಪಾಣಿ ದೇವಾಲಯವು ದಿವ್ಯ ದೇಶಂಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಐದು ಪಂಚರಂಗಂ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಇದು ಭಾರತದ ತಮಿಳುನಾಡಿನ ತಂಜೋರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿದೆ. [೪] [೧೫]
ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ದೇವರು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಅವತಾರವಾದ ಸಾರಂಗಪಾಣಿ. ಒಂದು ದಂತಕಥೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಸಂತ ಹೇಮಾ ಋಷಿ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿದಾಗ, ವಿಷ್ಣುವು ನಾಲ್ಕು ಕುದುರೆಗಳು ಮತ್ತು ಆನೆಗಳು ಎಳೆಯುವ ರಥವನ್ನು ಓಡಿಸುತ್ತಾ ಸ್ವರ್ಗದಿಂದ ಅವನಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು. ದೇವಾಲಯದ ಗರ್ಭಗುಡಿಯು (ದೇವಾಲಯದ ಕೇಂದ್ರ ಕೋಣೆ) ಈ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ರಥವು ಎರಡೂ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ತೆರೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ದಂತಕಥೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಋಷಿಯ ಆಶ್ರಮವು ದೇವಾಲಯದ ಪೊಟ್ರಮರೈ ತೊಟ್ಟಿಯಾಯಿತು. [೫]
ಪರಿಮಳಾ ರಂಗನಾಥ ಪೆರುಮಾಳ್ ದೇವಸ್ಥಾನ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಪರಿಮಳ ರಂಗನಾಥ ಪೆರುಮಾಳ್ ದೇವಾಲಯವು ೧೦೮ ದಿವ್ಯ ದೇಶಂಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಇದು ತಮಿಳುನಾಡಿನ ಮೈಲಾಡುತುರೈನಲ್ಲಿ ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿದೆ. [೪] ದೇವಾಲಯದ ದಂತಕಥೆಯು ರಂಗನಾಥನ ಮೇಲಿನ ಭಕ್ತಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದ ಧರ್ಮನಿಷ್ಠ ಡಕಾಯಿತ -ಆಳ್ವಾರ್ ಸಂತ ಪರಕಾಲಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುವು ನಾರಾಯಣ ಮಂತ್ರ ಅಥವಾ ಅಷ್ಟಾಕ್ಷರ (ಎಂಟು ಅಕ್ಷರಗಳು) - "ನಮೋ ನಾರಾಯಣಾಯ" ಬೋಧಿಸುವ ಮೂಲಕ ದರೋಡೆಕೋರನಾಗಿದ್ದ ಆತನನ್ನು ಸಂತನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದನು, ನಂತರ ಪೆರಿಯಾ ತಿರುಮೊಳಿ (ವಾದಿನೆನ್ ವಾಡಿ) ಯ ಮೊದಲ ಪದ್ಯವನ್ನು ಹಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತಾನೆ. [೧೬] [೧೭] [೧೮] ನಂತರ ಪರಿಮಳ ಪೆರುಮಾಳ್ ಮತ್ತು ಪರಕಾಲ್ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಅಲ್ಲಿಯೇ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ದೇವರಿಗೆ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ಕಾರಣ ರಂಗನಾಥ ದೇವರು ತಿರುನಾಕರಿಯಲ್ಲಿ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ನೆಲೆಸಲು ಒಪ್ಪುತ್ತಾರೆ. [೧೯] ತಮಿಳುನಾಡಿನ ನಾಗೈಪಟ್ಟಿಣಂ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಮಯೂರಂ ತಾಲೂಕಿನಲ್ಲಿರುವ ದೇವಾಲಯದ ಪಟ್ಟಣವನ್ನು ಈಗ ತಿರುಇಂಡಲೂರ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ನಾದಸ್ವರವನ್ನು (ಗಾಳಿ ವಾದ್ಯ) ನುಡಿಸುವ ಅಭ್ಯಾಸವು ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ರೂಢಿಯಲ್ಲಿದ್ದರೂ, ಯಾವುದೇ ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಥವಾ ಸಂಗೀತ ಆಧಾರಿತ ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಥವಾ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿರಲಿಲ್ಲ. ನಂತರ ಖ್ಯಾತ ಸಂಗೀತಗಾರರು ತಮ್ಮ ಕೌಶಲ್ಯಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ೨ ರಿಂದ ೮ ಸ್ವರಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಗೀತ ಸಂಯೋಜನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿ ಒಂದು ರಕ್ತಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿ ನಂತರ ಪರಿಮಳಾ ರಂಗನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ನುಡಿಸಿದರು. ನಂತರ, ಇದು ನಾದಸ್ವರದಲ್ಲಿ ಜನಪ್ರಿಯ ನಿರೂಪಣೆಯಾಯಿತು. ತಿರುವಿಝಂದೂರಿನ ಪರಿಮಳಾ ರಂಗನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ನುಡಿಸಿದ ರಕ್ತಿ (ಸಾಹಿತ್ಯ) ಹಿಂದಿನ ತಲೆಮಾರಿನ ಹೆಸರಾಂತ ರಕ್ತಿ ವಾದಕರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದ ತಿರುವಿಝಂದೂರ್ ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ಪಿಳ್ಳೈ ಮತ್ತು ಕುರೈನಾಡು ನಟೇಶ ಪಿಳ್ಳೈ ಅವರಿಂದ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಯಿತು. ಶ್ರೀ ರಾಧಾಕೃಷ್ಣ ಪಿಳ್ಳೆಯವರು ಇತ್ತೀಚಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಾದ್ಯದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ವಾದಕರಾಗಿದ್ದರು. [೨೦]
ಶ್ರೀ ರೆಂಗನಾಥ ಪೆರುಮಾಳ್ ದೇವಸ್ಥಾನ, ವಡರೆಂಗಂ
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]ಈ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿನ ಕೊನೆಯ ಸ್ಥಳವು ಈ ಎಲ್ಲಾ ಸ್ಥಳಗಳ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ನೆಲೆಗೊಂಡಿರುವುದರಿಂದ ವದರಂಗ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ (ತಮಿಳಿನಲ್ಲಿ ವದ ಎಂದರೆ ಉತ್ತರ) ಅಥವಾ ದೇವಾಲಯವು ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಆಲದ (ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ವಾತ) ಮರಗಳ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿದ್ದರಿಂದ ವಟ ರಂಗಂ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. [೧] ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಇಂದು ಹೆಚ್ಚಿನ ಆಲದ ಮರಗಳಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ, ದೇವಾಲಯದ ಬಳಿ ಕಂಡುಬರುವ ಒಂದೇ ಒಂದು ಮರವು ಈ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಕ್ಕೆ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹತೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಜಂಬುಕೇಶ್ವರ ಎಂಬ ಪುರಾತನ ಶಿವ ದೇವಾಲಯವೂ ಇದೆ. ಶ್ರೀರಂಗನಾಥ ಮತ್ತು ಶ್ರೀ ಜಂಬುಕೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯಗಳು ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿ ಇರುವುದರಿಂದ ಈ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಶ್ರೀರಂಗಂನಷ್ಟೇ ಪವಿತ್ರವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಪ್ರಕೃತಿಯ ವಿಕೋಪ ಮತ್ತು ಕೊಲ್ಲಿಡಂನ ಪ್ರವಾಹದ ಕೋಪದಿಂದ ಎರಡೂ ದೇವಾಲಯಗಳು ಈಗ ಅತ್ಯಂತ ಶಿಥಿಲಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿವೆ. ನದಿಯು ಒಮ್ಮೆ ಉತ್ತರದ ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗಿದ ನಂತರ ದೇವಾಲಯಗಳ ಬಳಿ ಹರಿಯುತ್ತಿತ್ತು (ಉತ್ತರವೌಹಿನಿ). ದಕ್ಷಿಣದಿಂದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಹರಿಯುವ ನದಿಯನ್ನು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಪವಿತ್ರವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ೨೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭಿಕ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ವತರಂಗಂ ಗ್ರಾಮದ ಪ್ರಮುಖ ಭಾಗವು ಪ್ರವಾಹದಿಂದ ಕೊಚ್ಚಿಹೋಗಿತ್ತು. ಅಂದಿನಿಂದ, ಕುಂಭಕೋಣಂನಲ್ಲಿರುವ ದೇವಾಲಯವು ಹೆಚ್ಚು ಜನಪ್ರಿಯವಾದ ಪಂಚರಂಗ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ.
ಈ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಸತ್ಯಯುಗದಲ್ಲಿ ಪುನ್ನಗವನ ಕ್ಷೇತ್ರ ಎಂದೂ ತ್ರೇತಾಯುಗದಲ್ಲಿ ತುಳಸಿವನಂ ಎಂದೂ ದ್ವಾಪರ ಯುಗದಲ್ಲಿ ವಗುಲಾರಣ್ಯ ಎಂದೂ ಕಲಿಯುಗದಲ್ಲಿ ವತಾರಣ್ಯ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಈ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಅನೇಕ ದಂತಕಥೆಗಳಿವೆ. ಇತರ ಸ್ಥಳಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ರಂಗನಾಥನ ಮೂಲವರ್ ವಿಗ್ರಹವು ತುಂಬಾ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ಇದನ್ನು ಬಾಲರಂಗ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಜಂಬುನಾಥರ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಜಂಬುಕೇಶ್ವರನನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಆದರೂ ಸ್ಥಳಪುರಾಣದ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ಇಲ್ಲಿರುವ ದೇವಿಯನ್ನು ಅಖಿಲಾಂಡೇಶ್ವರಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಈ ಸ್ಥಳವನ್ನು ತಲುಪಲು ಚೆನ್ನೈ-ಚಿದಂಬರಂ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಣಿಸಬೇಕು. ಕೊಲೆರೂನ್ ಮತ್ತು ಸಿರ್ಕಾಜಿ ಮೂಲಕ ಹಾದು ನಂತರ ಮುಖ್ಯ ರಸ್ತೆಯಿಂದ ಕವಲೊಡೆದು ೧೨ ಕಿ.ಮೀ. ದೂರ ಪ್ರಯಾಣಿಸಬೇಕು. ಇದು ಸಿರ್ಕಾಜಿ ಮತ್ತು ವೈತೀಶ್ವರನಕೋಯಿಲ್ ನಡುವೆ ಇದೆ.
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು
[ಬದಲಾಯಿಸಿ]- ↑ ೧.೦ ೧.೧ "Vatarangam, seat of Hari and Haran". The Hindu. 18 April 2003. Retrieved 10 December 2019.
- ↑ Subodh Kapoor (2002). The Indian Encyclopaedia: Timi-Vedic Age. Cosmo Publications. ISBN 978-81-7755-280-5.
- ↑ ೩.೦ ೩.೧ ೩.೨ Dalal 2011.
- ↑ ೪.೦ ೪.೧ ೪.೨ ೪.೩ "Pancharanga Kshetrams". Indiantemples. Retrieved 2007-06-20.
- ↑ ೫.೦ ೫.೧ ೫.೨ ೫.೩ ೫.೪ Ayyar 1982.
- ↑ ೬.೦ ೬.೧ ೬.೨ Various (2009). Tourist Guide to Karnataka. Sura Books. p. 46. ISBN 978-81-7478-062-1.
- ↑ A., Raman. Bangalore - Mysore: A Disha Guide. p. 105.
- ↑ Tiger of Mysore Gallery BBC
- ↑ Alqarzavi, Allama Yusuf. Islam: Muslims & Non Muslims. p. 54.
- ↑ Murray McMillan (August 2006). Tehaka's Journey. Janus Publishing Company Lim. p. 293. ISBN 978-1-85756-607-9.
- ↑ Rosemary Vargas (2005). Ashtanga City - The Westerner's Guide to Mysore. Lulu.com. p. 79. ISBN 978-1-4116-5669-7.
- ↑ ೧೨.೦ ೧೨.೧ ೧೨.೨ ೧೨.೩ ೧೨.೪ Deshpande 2005.
- ↑ Howard Malcolm (1839). Travels in south-eastern Asia, embracing Hindustan, Malaya, Siam, and China: with notices of numerous missionary stations, and a full account of the Burman Empire; with dissertations, tables, etc. Gould, Kendall, and Lincoln. pp. 69–. Retrieved 13 December 2012.
- ↑ "Sri Appakudathan temple". Dinamalar. Retrieved 19 December 2012.
- ↑ 108 Vaishnavite Divya Desams: Divya desams in Malai Nadu and Vada Nadu. M. S. Ramesh, Tirumalai-Tirupati Devasthanam.
- ↑ VK 2006, p.49
- ↑ Chari 1997, pp. 29–32
- ↑ Krishnaraj, Veeraswamy (2002). The Bhagavad-Gita: Translation and Commentary. iUniverse. p. 181. ISBN 9781475911817.
- ↑ Friedhelm Hardy (2005). The Religious Culture of India: Power, Love and Wisdom. Cambridge University Press. p. 315. ISBN 978-0-521-02344-3.
- ↑ The Journal of the Music Academy, Madras. Music Academy. 1986.
[[ವರ್ಗ:Pages with unreviewed translations]]