ಭರ್ತೃಹರಿ
ಭರ್ತೃಹರಿ (ದೇವನಾಗರಿ: ಭರ್ತ್ರಿಹರಿ, ಕ್ರಿ.ಶ. ೫ ನೇ ಶತಮಾನ) ಇವರು ಹಿಂದೂ ಭಾಷಾ ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ. ಇವರ ಎರಡು ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳು ಹೀಗಿವೆ:
- ತ್ರಿಕಂಡಿ: ಇದು ಭಾರತೀಯ ವ್ಯಾಕರಣ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಅಡಿಪಾಯ ಪಠ್ಯವಾದ ಸಂಸ್ಕೃತ ವ್ಯಾಕರಣ, ಭಾಷಾ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಬಗ್ಗೆ, ಪದ ಮತ್ತು ವಾಕ್ಯದ ಮೇಲೆ ಹಲವಾರು ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.[೧] ಇದರಲ್ಲಿ ಸ್ಫೋಟಾ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಸಿದ್ಧಾಂತವು ಸೇರಿದೆ. ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಭರ್ತೃಹರಿಯವರು ಸುಳ್ಳುಗಾರ ವಿರೋಧಾಭಾಸ, ಹೆಸರಿಸಲಾಗದ ಅಥವಾ ಅಸ್ಪಷ್ಟತೆಯಂತಹ ತಾರ್ಕಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಚರ್ಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದನ್ನು ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ವಿರೋಧಾಭಾಸ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
- ಶತಕತ್ರಾಯ: ಇದು ಸಂಸ್ಕೃತ ಕಾವ್ಯದ ಕೃತಿಯಾಗಿದೆ. ಇದು ತಲಾ ೧೦೦ ಶ್ಲೋಕಗಳ ಮೂರು ಸಂಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.
ಭಾರತೀಯ ಪಾಂಡಿತ್ಯದ ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ, ಎರಡೂ ಪಠ್ಯಗಳನ್ನು ಒಂದೇ ವ್ಯಕ್ತಿ ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆಧುನಿಕ ಭಾಷಾಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಈ ಹೇಳಿಕೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಸಂದೇಹ ಹೊಂದಿದ್ದರು.[೨] ಏಕೆಂದರೆ, ವ್ಯಾಕರಣವು ಕಾವ್ಯದ ನಂತರದ ದಿನಾಂಕಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ ಎಂಬ ವಾದವಿತ್ತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ೧೯೯೦ ರ ದಶಕದಿಂದ, ವಿದ್ವಾಂಸರು ಎರಡೂ ಕೃತಿಗಳು ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಸಮಕಾಲೀನವಾಗಿರಬಹುದು ಎಂದು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಎರಡೂ ಪಠ್ಯಗಳನ್ನು ಬರೆದವರು ಕೇವಲ ಭರ್ತ್ರಿಹರಿ ಯವರು ಎಂದು ನಂಬಬಹುದಾಗಿದೆ.
ವ್ಯಾಕರಣ ಮತ್ತು ಕಾವ್ಯ, ಕೃತಿಗಳೆರಡೂ ಆಯಾ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಅಗಾಧವಾದ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ಬೀರಿದವು. ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ವ್ಯಾಕರಣವು ಭಾಷೆಯ ಸಮಗ್ರ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಹಾಗೂ ಮೀಮಾಂಸಕರು ಮತ್ತು ಇತರರ ಸಂಯೋಜನೆಯ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತದೆ.[೩] ಐಥಿಯಾಮಾಲಾ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ಹರಿಕೀಟಿಕಾ ಮತ್ತು ಅಮರು ಶಟಕದಂತಹ ಇತರ ಕೆಲವು ಗ್ರಂಥಗಳ ಕೀರ್ತಿಯೂ ಅವರಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ.
ಈ ಕಾವ್ಯವು ಸಣ್ಣ ಪದ್ಯಗಳಾಗಿದ್ದು, ತಲಾ ನೂರು ಪದ್ಯಗಳ ಮೂರು ಶತಮಾನಗಳಾಗಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಶತಮಾನವು ವಿಭಿನ್ನ ರಸ ಅಥವಾ ಸೌಂದರ್ಯದ ಮನಸ್ಥಿತಿಯೊಂದಿಗೆ ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತದೆ. ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ ಅವರ ಕಾವ್ಯಾತ್ಮಕ ಕೃತಿಯನ್ನು ಸಂಪ್ರದಾಯ ಮತ್ತು ಆಧುನಿಕ ಪಾಂಡಿತ್ಯ ಎರಡರಲ್ಲೂ ಬಹಳ ಗೌರವಿಸಲಾಗಿದೆ.[೪] ಭರ್ತ್ರಿಹರಿ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ೧ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯ ಪೌರಾಣಿಕ ರಾಜನಾದ ಭರ್ತೃಹರಿ ತ್ರಯ ಶಟಕನೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ.
ದಿನಾಂಕ ಮತ್ತು ಗುರುತು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಚೀನೀ ಪ್ರವಾಸಿಯಾದ ಯಿ-ಜಿಂಗ್‌ನ ವೃತ್ತಾಂತವು ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ವ್ಯಾಕರಣವನ್ನು ಸಾ.ಶ. ೬೭೦ ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ ತಿಳಿದಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಆತ ಕವಿ ಅಲ್ಲ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.[೫][೬] ಇದರ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ, ವಿದ್ವಾಂಸರ ಅಭಿಪ್ರಾಯವು ಈ ವ್ಯಾಕರಣವನ್ನು ಕ್ರಿ.ಶ ೭ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಅದೇ ಹೆಸರಿನ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಲೇಖಕನಿಗೆ ಆಪಾದಿಸಿತ್ತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇತರ ಪುರಾವೆಗಳು ಬಹಳ ಮುಂಚಿನ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ:
ಭರ್ತೃಹರಿಯವರು ಒಬ್ಬ ಬೌದ್ಧರಾಗಿದ್ದನೆಂಬ ಯಿ-ಜಿಂಗ್‌ನ ಇನ್ನೊಂದು ವಾದವು ಸಮರ್ಥನೀಯವೆಂದು ತೋರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಅವರ ತಾತ್ವಿಕ ನಿಲುವನ್ನು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ವ್ಯಾಕರಣ ಅಥವಾ ವ್ಯಾಕರಣ ಪಂಥದ ಒಂದು ಶಾಖೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ.[೯][೧೦] ಇದು ನೈಯಾಯಿಕರ ವಾಸ್ತವಿಕತೆಯೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಅಸಾಧಾರಣತೆಗೆ ಹತ್ತಿರವಿರುವ ದಿಗ್ನಾಗನಂತಹ ಬೌದ್ಧ ನಿಲುವುಗಳಿಗೆ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಇದು ಕುಮಾರಿಲಾ ಭಟ್ಟರಂತಹ ಇತರ ಮೀಮಾಂಸಕರಿಗೂ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅವರ ಕೆಲವು ವಿಚಾರಗಳು ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ಪಂಥಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದವು.
ಪ್ರಮುಖ ಸಂಸ್ಕೃತ ವಿದ್ವಾಂಸರಾದ ಇಂಗಲ್ಸ್ (೧೯೬೮) ಧರ್ಮಕೀರ್ತಿ, ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯ ಮತ್ತು ಇತರ ಅನೇಕರಂತೆ, "ಅವರು ಕವಿತೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ವ್ಯಾಕರಣ ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆಯನ್ನು ಏಕೆ ಬರೆಯಬಾರದಿತ್ತು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ನನಗೆ ಯಾವುದೇ ಕಾರಣ ಸಿಗುತ್ತಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.[೧೧] ಯಿ ಜಿಂಗ್‌ರವರು ಸ್ವತಃ ಅವರಿಬ್ಬರೂ ಒಂದೇ ವ್ಯಕ್ತಿ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ, ವಾಕ್ಯಪದಿಯ ಲೇಖಕ (ವ್ಯಾಕರಣಜ್ಞ) ಭರ್ತೃಹರಿ ಬೌದ್ಧ ಸನ್ಯಾಸಿತ್ವ ಮತ್ತು ಸಂತೋಷದ ಜೀವನದ ನಡುವಿನ ಚಂಚಲತೆಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಈ ವಿಷಯದ ಬಗ್ಗೆ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ.[೧೨][೧೩]
ವಾಕ್ಯಪದೀಯ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಭಾಷೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳು ಪತಂಜಲಿಯಂತಹ ಹಿಂದಿನ ವ್ಯಾಕರಣಜ್ಞರ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿವೆ.[೧೪] ಆದರೆ, ಅವುಗಳು ಸಾಕಷ್ಟು ತೀವ್ರಗಾಮಿಯಾಗಿದ್ದವು. ಭಾಷೆಯ ಬಗೆಗಿನ ಅವರ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶವೆಂದರೆ, ಸ್ಫೋಟಾ ಎಂಬ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ - ಈ ಪದವು ಪಾಣಿನಿಯಿಂದ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಪ್ರಾಚೀನ ವ್ಯಾಕರಣಜ್ಞ ಸ್ಪೋಟಯಾನವನ್ನು ಆಧರಿಸಿರಬಹುದಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಇದು ಈಗ ಕಳೆದುಹೋಗಿದೆ.
ತನ್ನ ಮಹಾಭಾಷ್ಯದಲ್ಲಿ, ಪತಂಜಲಿ (ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೨ ನೇ ಶತಮಾನ) ಭಾಷೆಯ ಶಬ್ದವನ್ನು ಸೂಚಿಸಲು ಸ್ಫೋಟಾ ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ, ನಿಜವಾದ ಶಬ್ದ (ಧ್ವಾನಿ) ಉದ್ದ ಮತ್ತು ಚಿಕ್ಕದಾಗಿರಬಹುದು ಅಥವಾ ಇತರ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬದಲಾಗಬಹುದು.[೧೫] ಈ ವ್ಯತ್ಯಾಸವು ಫೋನೆಮ್‌ನ ಪ್ರಸ್ತುತ ಕಲ್ಪನೆಗೆ ಹೋಲುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ಸ್ಪೋಟಾ ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಉಚ್ಚಾರಣೆಯ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಅಂಶಕ್ಕೂ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತಾರೆ.[೧೬] ವರ್ಣ ಅಕ್ಷರ ಅಥವಾ ಅಕ್ಷರ, ಪದ ಪದ ಮತ್ತು ವಾಕ್ಯ ವಾಕ್ಯ, ಭಾಷಾ ವ್ಯತ್ಯಾಸವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಲು ಇವುಗಳನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಸಮಗ್ರತೆಗಳಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಬೇಕು ಎಂದು ಅವರು ವಾದಿಸುತ್ತಾರೆ (ಅನುಕ್ರಮವಾಗಿ ವರ್ಷಸ್ಪೋಟ, ಪದಸ್ಫೋಟ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಕ್ಯಸ್ಪೋಟ).[೧೭] ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಒಂದೇ ಮಾತಿನ ಶಬ್ದ ಅಥವಾ ವರ್ಷವು ವಿಭಿನ್ನ ಪದ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರಬಹುದು (ಉದಾ. ಸಮೀಕರಣ). ಆದ್ದರಿಂದ, ಇಡೀ ಪದವನ್ನು ಕೇಳುವವರೆಗೆ ಶಬ್ದವನ್ನು ಗ್ರಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.
ಇದಲ್ಲದೆ, ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ಅರ್ಥದ ವಾಕ್ಯವನ್ನು ಸಮಗ್ರ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಕ್ಕಾಗಿ ವಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ಒಂದು ಉಚ್ಚಾರಣೆಯ ಅರ್ಥವು ಸಂಪೂರ್ಣ ವಾಕ್ಯವನ್ನು (ವಾಕ್ಯಸ್ಪೋಟ) ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ ನಂತರವೇ ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಮತ್ತು ಅದು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಪರಮಾಣು ಅಂಶಗಳು ಅಥವಾ ಭಾಷಾ ಘಟಕಗಳಿಂದ ಸಂಯೋಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿಲ್ಲ.[೧೮] ಅದು ಉಚ್ಚಾರಣೆಯಲ್ಲಿನ ನಂತರದ ಅಂಶಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಅವುಗಳ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಬಹುದು. ಇದಲ್ಲದೆ, ಪದಗಳನ್ನು ವಾಕ್ಯದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗಾಗಿ, ಅವರ ವಾದವು ಭಾಷಾ ಸ್ವಾಧೀನವನ್ನು ಆಧರಿಸುತ್ತದೆ. ಉದಾ. ಕೆಳಗಿನ ವಿನಿಮಯವನ್ನು ಗಮನಿಸುತ್ತಿರುವ ಮಗುವನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿ:
- ಹಿರಿಯ ವಯಸ್ಕ (ಉತ್ತಮ-ವೃತ್ತಿ "ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಬೆಳೆದವನು"): "ಕುದುರೆಯನ್ನು ತನ್ನಿ" ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.
- ಕಿರಿಯ ವಯಸ್ಕ (ಮಧ್ಯಮ-ವೃತ್ತಿ "ಅರ್ಧ ಬೆಳೆದವನು"): ಕುದುರೆಯನ್ನು ತರುವಂತೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸುತ್ತಾನೆ.
ಇದನ್ನು ಗಮನಿಸುತ್ತಿರುವ ಮಗುವು ಈಗ "ಕುದುರೆ" ಎಂಬ ಘಟಕವು ಪ್ರಾಣಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಕಲಿಯಬಹುದು. ಮಗುವಿಗೆ ವಾಕ್ಯದ ಅರ್ಥ ಪೂರ್ವಭಾವಿಯಾಗಿ ತಿಳಿದಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಕಾದಂಬರಿ ಪದಗಳ ಅರ್ಥವನ್ನು ಊಹಿಸುವುದು ಅವರಿಗೆ ಕಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗಾಗಿ, ನಾವು ವಾಕ್ಯದ ಅರ್ಥವನ್ನು ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ ಗ್ರಹಿಸುತ್ತೇವೆ ಮತ್ತು ಪದಗಳನ್ನು ವಾಕ್ಯದ ಭಾಗಗಳಾಗಿ ಮತ್ತು ಪದದ ಅರ್ಥಗಳನ್ನು ವಾಕ್ಯ ಅರ್ಥದ ಭಾಗಗಳಾಗಿ "ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ, ಸಂಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ಅಮೂರ್ತತೆ" (ಅಪೋಧಾರ) ಮೂಲಕ ತಲುಪುತ್ತೇವೆ.
ಸ್ಪೋಟಾ ಸಿದ್ಧಾಂತವು ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಇದನ್ನು ಅನೇಕರು ವಿರೋಧಿಸಿದರು. ನಂತರ ಕುಮಾರಿಲ ಭಟ್ಟರಂತಹ (ಕ್ರಿ.ಶ. ೬೫೦) ಮೀಮಾಂಸಕರು ವಾಕ್ಯಸ್ಪೋಟ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವನ್ನು ಬಲವಾಗಿ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಪ್ರತಿ ಪದದ ಸಂಕೇತಾತ್ಮಕ ಶಕ್ತಿಗಾಗಿ ವಾದಿಸಿದರು. ಅರ್ಥಗಳ ಸಂಯೋಜನೆಗಾಗಿ (ಅಭಿಹಿತಾನ್ವಾಯ) ವಾದಿಸಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಮೀಮಾಂಸಕರಲ್ಲಿನ ಪ್ರಭಾಕರ ಪಂಥವು (ಸು. ೬೭೦) ಕಡಿಮೆ ಪರಮಾಣು ನಿಲುವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತು. ಇದರ ಪದದ ಅರ್ಥಗಳು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿವೆ. ಆದರೆ, ಅವು ಸಂದರ್ಭದಿಂದ ನಿರ್ಧರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆ (ಅನ್ವಿತಾಭಿಧಾನ) ಎಂದು ವಾದಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಸಂಬಂಧದ ಅಧ್ಯಾಯದ ಒಂದು ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಭರ್ತೃಹರಿಯವರು ಸುಳ್ಳುಗಾರ ವಿರೋಧಾಭಾಸವನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ತೊಂದರೆಯಿಲ್ಲದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಹಠಮಾರಿ ವಿರೋಧಾಭಾಸವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸುವ ಗುಪ್ತ ನಿಯತಾಂಕವನ್ನು ಗುರುತಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದಲ್ಲದೆ, ಭರ್ತೃಹರಿಯವರು ಇಲ್ಲಿ ಒಂದು ವಿರೋಧಾಭಾಸವನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದನ್ನು ಹ್ಯಾನ್ಸ್ ಮತ್ತು ರಾಧಿಕಾ ಹರ್ಜ್ ಬರ್ಗರ್ "ಭರ್ತೃಹರಿಯ ವಿರೋಧಾಭಾಸ" ಎಂದು ಕರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಈ ವಿರೋಧಾಭಾಸವು "ಇದು ಹೆಸರಿಸಲಾಗದು" ಅಥವಾ "ಇದು ಗುರುತಿಸಲಾಗದು" ಎಂಬ ಹೇಳಿಕೆಯಿಂದ ಉದ್ಭವಿಸುತ್ತದೆ.
ಮಹಾಭಾಷ್ಯ-ದೀಪಿಕಾ (ಮಹಾಭಾಯ-ಕೀಕ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ.) ಪತಂಜಲಿಯ ವ್ಯಾಕಾರಣ-ಮಹಾಭಾರತದ ಆರಂಭಿಕ ಉಪವ್ಯಾಖ್ಯಾನವಾಗಿದೆ. ಇದು ಭರ್ತೃಹರಿಯವರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ.
ಶತಕತ್ರಯ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ಕಾವ್ಯವು ಆ ಕಾಲದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ಕೃತಿಯನ್ನು ಶತಕತ್ರಯ "ಮೂರು ಶತಕಗಳು ಅಥವಾ ನೂರಾರು" ('ಶತಮಾನಗಳು')" ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ತಲಾ ನೂರು ಶ್ಲೋಕಗಳ ಶೃಂಗಾರ, ವೈರಾಗ್ಯ ಮತ್ತು ನೀತಿ (ಸಡಿಲವಾಗಿ: ಪ್ರೀತಿ, ನಿರಾಸಕ್ತಿ ಮತ್ತು ನೈತಿಕ ನಡವಳಿಕೆ) ಕುರಿತು ಮೂರು ವಿಷಯಾಧಾರಿತ ಸಂಕಲನಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.[೧೯]
ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ವಿರೋಧಾಭಾಸ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ವಿರೋಧಾಭಾಸವೆಂದರೆ ೧೯೮೧ ರಲ್ಲಿ, ಹ್ಯಾನ್ಸ್ ಮತ್ತು ರಾಧಿಕಾ ಹರ್ಜ್ಬರ್ಗರ್ ಅವರ ಪ್ರಬಂಧದ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಭರ್ತೃಹರಿಯವರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಾಕ್ಯಪದದ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ವಯಂ-ಉಲ್ಲೇಖಿತ ವಿರೋಧಾಭಾಸಗಳ ಚರ್ಚೆಗೆ ಗಮನ ಸೆಳೆದಿದೆ.
ತಾರ್ಕಿಕ ಮತ್ತು ಭಾಷಾ ಸಂಬಂಧಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚಿಸುವ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ, ಬಂಧ-ಸಮುದ್ರೇಶ, ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ವಿರೋಧಾಭಾಸ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಸರ್ವಂ ಮಿಥಿಯಾ ಬ್ರಾವಿಮಿ "ನಾನು ಹೇಳುತ್ತಿರುವುದೆಲ್ಲವೂ ಸುಳ್ಳು" ಸೇರಿದಂತೆ ವಿರೋಧಾಭಾಸ ಸ್ವಭಾವದ ಹಲವಾರು ಹೇಳಿಕೆಗಳನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಾರೆ. ಜೊತೆಗೆ ಯಾವುದೋ ಒಂದು ವಿಷಯವು ಹೆಸರಿಸಲಾಗದ ಅಥವಾ ಸಹಿ ಮಾಡಲಾಗದ (ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ: ಅವಚ್ಯ) ಹೇಳಿಕೆಯಿಂದ ಉದ್ಭವಿಸುವ ವಿರೋಧಾಭಾಸವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ: ಇದು ಹೆಸರಿಸಲಾಗದ ಅಥವಾ ಗುರುತಿಸಲಾಗದ ಎಂದು ಕರೆಯುವ ಮೂಲಕ ನಿಖರವಾಗಿ ಹೆಸರಿಸಬಹುದಾದ ಅಥವಾ ಗುರುತಿಸಬಹುದಾದ ಸಂಗತಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಪೂರ್ಣಾಂಕಗಳಿಗೆ ಅನ್ವಯಿಸಿದಾಗ, ಎರಡನೆಯದನ್ನು ಇಂದು ಬೆರ್ರಿ ವಿರೋಧಾಭಾಸ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ಆಸಕ್ತಿಯು ಇತರ ವಿರೋಧಾಭಾಸಗಳನ್ನು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಸಂದರ್ಭದಿಂದ ಅಮೂರ್ತಗೊಳಿಸುವ ಮೂಲಕ ಬಲಪಡಿಸುವುದರಲ್ಲಿರಲ್ಲಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ದೈನಂದಿನ ಸಂವಹನದಲ್ಲಿ ತೊಂದರೆಯಿಲ್ಲದ ಸಂದರ್ಭಗಳಿಂದ ಹಠಮಾರಿ ವಿರೋಧಾಭಾಸವು ಹೇಗೆ ಉದ್ಭವಿಸಬಹುದು ಎಂಬುದನ್ನು ಅನ್ವೇಷಿಸುವುದರಲ್ಲಿದೆ.
ಸಂವಹನದ ಅಡೆತಡೆಯಿಲ್ಲದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ವಿರೋಧಾಭಾಸವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ನಾವು ವಿರೋಧಾಭಾಸ (ವಿರೋಧ) ಅಥವಾ ಅನಂತ ಹಿಮ್ಮುಖತೆಯನ್ನು (ಅನವಸ್ಥ) ಹೊಂದಿದ್ದೇವೆ. ಸಂಕೇತೀಕರಣ ಮತ್ತು ಸಮಯದ ವಿಸ್ತರಣೆಯಿಂದ ಅಮೂರ್ತತೆಯನ್ನು ಮಾಡಿದಾಗ, ಹಿಂದಿನದನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿ ಏಕಕಾಲಿಕ, ವಿರುದ್ಧ ಕಾರ್ಯವನ್ನು (ಅಪರ ವ್ಯಾಪರ) ಸ್ವೀಕರಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ.
ಭರ್ತೃಹರಿಯವರಿಗೆ ಅಗೋಚರ ವಿರೋಧಾಭಾಸವನ್ನು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಪರಿಹರಿಸುವುದು ಮುಖ್ಯವಾಗಿದೆ. ಏಕೆಂದರೆ, ಸೂಚಿಸಲಾಗದದ್ದನ್ನು ಸೂಚಿಸಬಹುದು (ವ್ಯಾಪದಿಶ್ಯತೆ) ಮತ್ತು ಅದು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದೆ ಎಂದು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು (ಪ್ರತಿಯತೆ) ಎಂದು ಅವರು ನಂಬುತ್ತಾರೆ.
ಕೆಲಸಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಭರ್ತೃಹರಿಯವರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಇವು ಸೇರಿವೆ:
- ತ್ರಿಕಂಡಿ ("ಮೂರು ಪುಸ್ತಕಗಳು"), ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ವಾಕ್ಯಪದದ ತಪ್ಪಾದ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯಡಿಯಲ್ಲಿ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
- ಲೇಖಕರು ಮೊದಲ ಎರಡು ಪುಸ್ತಕಗಳಿಗೆ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳನ್ನು (ವೃತಿಗಳು) ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಮೂರನೇ ಪುಸ್ತಕಕ್ಕಾಗಿ ಅದನ್ನು ಮಾಡುವ ಮೊದಲೇ ಸಾಯುತ್ತಾರೆ. ತ್ರಿಕಂಡಿ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯನ್ನು ಬಹುಶಃ ಲೇಖಕರು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ. ಅವರು ಮೂಲತಃ ಅವುಗಳನ್ನು "ತುಲನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಸ್ವತಂತ್ರ" ಕೃತಿಗಳು ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ, ನಂತರ ಅವುಗಳನ್ನು ಏಕೀಕರಿಸಲು ಯೋಚಿಸುತ್ತಾರೆ.
- ತ್ರಿಪದಿ, ಇದನ್ನು ಮಹಾಭಾಷ್ಯ-ಟಿಕಾ ಅಥವಾ ಮಹಾಭಾಷ್ಯ-ದೀಪಿಕಾ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
- ಪಠ್ಯದ ಆರಂಭಿಕ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಕಾರರು ಇದನ್ನು ತ್ರಿಪದಿ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಮಹಾಭಾಷ್ಯ-ದೀಪಿಕಾ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯು ಕೇವಲ ಒಂದು ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯಿಂದ ಮಾತ್ರ ತಿಳಿದಿದೆ.
- ಲೇಖಕರು ಇಡೀ ಪಠ್ಯಕ್ಕೆ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವನ್ನು ಬರೆಯಲು ಉದ್ದೇಶಿಸಿದ್ದರು. ಆದರೆ, ಮಹಾ-ಭಾಷ್ಯದ ಮೂರು ಪದಗಳ ಕೆಲಸವನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದ ನಂತರ ನಿಧನರಾದರು. ತ್ರಿಪದಿ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯನ್ನು ಬಹುಶಃ ಲೇಖಕರಲ್ಲದೆ ಬೇರೆ ಯಾರಾದರೂ ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ತಿಳಿಸಲಾಗಿದೆ.
- ಪ್ರಸ್ತುತ ಉಳಿದಿರುವ ಕೃತಿಯ ಆವೃತ್ತಿಯು ಮಹಾಭಾಷ್ಯದ ಮೊದಲ ಪಾದದ ಮೊದಲ ಏಳು ಅಹ್ನಿಕಾಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಇದು ಚೂರುಚೂರಾದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯಿಂದ ತಿಳಿದಿದೆ.
- ಶಬ್ದ-ಧಾತು-ಸಮಿಕ್ಷಾ, ಈಗ ಕಳೆದುಹೋಗಿದೆ
- ಕಾಶ್ಮೀರಿ ಶೈವ ಲೇಖಕರಾದ ಸೋಮಾನಂದ ಮತ್ತು ಉತ್ಪಲಾಚಾರ್ಯ (೯-೧೦ ನೇ ಶತಮಾನಗಳು) ಈ ಕೃತಿಯನ್ನು ಭರ್ತೃಹರಿಯವರಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಉತ್ಪಲಾಚಾರ್ಯರ ಪ್ರಕಾರ, ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ, ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ಪಶ್ಯಂತಿಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದನ್ನು ಅವರು ತ್ರಿಕಂಡಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಾರೆ.
- ಬಹುಶಃ, ಜೈಮಿನಿಯ ಮೀಮಾಂಸ ಸೂತ್ರಗಳ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವಾಗಿದೆ.
ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯವು ಹಲವಾರು ಇತರ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಭರ್ತೃಹರಿಯವರಿಗೆ ಆಪಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅಂತಹ ಆಪಾದನೆಗಳ ಸತ್ಯಾಸತ್ಯತೆ ಅನುಮಾನಾಸ್ಪದವಾಗಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಸಂಪ್ರದಾಯವು ವ್ಯಾಕರಣಜ್ಞ ಭರ್ತೃಹರಿಯವರಯನ್ನು ೩೦೦ ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುವ ಸುಭಾಷಿತ-ತ್ರಿ-ಶತಿ ಎಂಬ ಕೃತಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿದ ಕವಿಯೊಂದಿಗೆ ಗುರುತಿಸುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಉಳಿದಿರುವ ಪಠ್ಯದಲ್ಲಿನ ಶ್ಲೋಕಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ೩೦೦ ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ಇದು ಅದರ ನಿಜವಾದ ಲೇಖಕನನ್ನು ಗುರುತಿಸುವುದನ್ನು ಸಂಕೀರ್ಣಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.
ಇದನ್ನೂ ನೋಡಿ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಭರ್ತೃಹರಿಯ ವಿರೋಧಾಭಾಸಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಷಯಗಳು:
- ಬಿ.ಕೆ. ಮತಿಲಾಲ್, ೧೯೯೦, ದಿ ವರ್ಡ್ ಅಂಡ್ ದಿ ವರ್ಲ್ಡ್: ಭಾಷೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಭಾರತದ ಕೊಡುಗೆ. ದೆಹಲಿ: ಆಕ್ಸ್ ಫರ್ಡ್ ಯೂನಿವರ್ಸಿಟಿ ಪ್ರೆಸ್. ಪುಟ ೧೨೯-೧೩೦.
- ಹೇಮಂತ ಕುಮಾರ್ ಗಂಗೂಲಿ, "ತಾರ್ಕಿಕ ನಿರ್ಮಾಣದ ಸಿದ್ಧಾಂತ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ತಾರ್ಕಿಕ ವಿರೋಧಾಭಾಸಗಳ ಪರಿಹಾರ", ತಾರ್ಕಿಕ ನಿರ್ಮಾಣದ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಅನುಬಂಧ: ಭರ್ತೃಹರಿ, ಧರ್ಮಕೀರ್ತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಜ್ಞಾಕರಗುಪ್ತ ಇವರ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಬೆಳಕಿನಲ್ಲಿ ತಾರ್ಕಿಕ ಪರಮಾಣುವಾದ ಮತ್ತು ತಾರ್ಕಿಕ ಸಕಾರಾತ್ಮಕವಾದದ ಪರೀಕ್ಷೆ. ಕಲ್ಕತ್ತಾ, ೧೯೬೩.
- ಜಾನ್ ಇ.ಎಂ. ಹೌಬೆನ್, ಸಂಬಂಧ-ಸಮುದ್ರ (ಸಂಬಂಧದ ಅಧ್ಯಾಯ) ಮತ್ತು ಭರ್ತೃಹರಿಯವರ ಭಾಷಾ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರ, ಗೊಂಡಾ ಇಂಡೋಲಾಜಿಕಲ್ ಸರಣಿ, ೨. ಗ್ರೋನಿಂಗನ್: ಎಗ್ಬರ್ಟ್ ಫೋರ್ಸ್ಟನ್, ೧೯೯೫, ಪುಟಗಳು ೨೧೩–೨೧೯.
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
- ↑ Cornille, Catherine (2020-06-08). The Wiley-Blackwell Companion to Inter-Religious Dialogue (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). John Wiley & Sons. p. 199. ISBN 978-1-119-57259-6.
- ↑ Hajime Nakamura (1990), A history of early Vedānta philosophy, Part 1, Motilal Banarsidass Publ., p. 80, ISBN 978-81-208-0651-1
- ↑ Harold G. Coward (1976), Bhartṛhari, Twayne Publishers, ISBN 978-0-8057-6243-3
- ↑ Saroja Bhate; Johannes Bronkhorst, eds. (1994), Bhartṛhari, philosopher and grammarian: Proceedings of the First International Conference on Bhartṛhari (University of Poona, January 6–8, 1992), Motilal Banarsidass Publ., p. 21, ISBN 978-81-208-1198-0
- ↑ Mulakaluri Srimannarayana Murti (1997), Bhartṛhari, the grammarian, Sahitya Akademi, p. 10, ISBN 978-81-260-0308-2
- ↑ Harold G. Coward; Karl H. Potter; K. Kunjunni Raja, eds. (1990), Encyclopedia of Indian philosophies: The philosophy of the grammarians, Motilal Banarsidass Publ., p. 121, ISBN 978-81-208-0426-5
- ↑ George Cardona (1998), Pāṇini: a survey of research, Motilal Banarsidass Publ., p. 298, ISBN 978-81-208-1494-3. Detailed discussion, see also notes on p. 366.
- ↑ Edward Craig, ed. (1998), Routledge encyclopedia of philosophy, Taylor & Francis, p. 764, ISBN 978-0-415-16916-5
- ↑ Bimal Krishna Matilal (1990). The Word and the World: India's contribution to the study of language. Oxford University Press.
- ↑ N. V. Isaeva (1995), From early Vedanta to Kashmir Shaivism: Gaudapada, Bhartrhari, and Abhinavagupta, SUNY Press, p. 75, ISBN 978-0-7914-2450-6Bhartrihari may have been "within the fold of Vedānta".
- ↑ Vidyākara (1968), Daniel Henry Holmes Ingalls (ed.), Sanskrit poetry, from Vidyākara's Treasury, Harvard University Press, p. 39, ISBN 978-0-674-78865-7
- ↑ Miller, Foreword and Introduction
- ↑ A. K. Warder (1994), Indian kāvya literature: The ways of originality (Bāna to Dāmodaragupta), Motilal Banarsidass Publ., p. 121, ISBN 978-81-208-0449-4
- ↑ Panini 6.1.123. The 10-century Haradatta assumed that Sphoṭāyana was the author of the sphoṭa theory.
- ↑ Extensively used by later grammarians such as Kaiyaṭa, the text is only fragmentarily preserved. An edition based on an incomplete manuscript was published by Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune (1985-1991), in six fascicules (fascicule 6 in two parts).
- ↑ Herzberger, Hans and Radhika Herzberger (1981). "Bhartrhari's Paradox" Journal of Indian Philosophy 9: 1-17 (slightly revised version of "Bhartrhari's Paradox" in Studies in Indian Philosophy. A memorial volume in honour of pandit Sukhlalji Sanghvi. (L.D. Series 84.) Gen. ed. Dalsukh Malvania et al. Ahmedabad, 1981).
- ↑ Bhartrihari: Poems. Translated by Miller, Barbara Stoler. Columbia University Press. 1967. ISBN 9780231029995.
- ↑ Jan E.M. Houben, "Paradoxe et perspectivisme dans la philosophie de langage de Bhartrhari: langage, pensée et réalité", Bulletin d'Études Indiennes 19 (2001):173-199.
- ↑ Bhartrihari: Poems. Translated by Miller, Barbara Stoler. Columbia University Press. 1967. ISBN 9780231029995.
ಗ್ರಂಥಸೂಚಿ[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
- Ashok Aklujkar (1994). "An introduction to the study of Bhartṛ-hari". In Saroja Bhate; Johannes Bronkhorst (eds.). Bhartr̥hari, Philosopher and Grammarian. Motilal Banarsidass. ISBN 9788120811980.
- Harold G. Coward; K. Kunjunni Raja, eds. (1990). The Philosophy of the Grammarians. Encyclopedia of Indian Philosophies. Vol. 5. Motilal Banarsidass. p. 371. ISBN 9788120804265.
